Dit is een artikel uit het NRC-archief De artikelen in het archief zijn met behulp van geautomatiseerde technieken voorzien van metadata die de inhoud beschrijven. De resultaten van deze technieken zijn niet altijd correct, we werken aan verbetering. Meer informatie.
Bekijk hele krant

NRC Handelsblad

Geopolitiek

Brexit: praten over een pijnlijke scheiding

Brexit-onderhandelingen Het Verenigd Koninkrijk dient woensdag het verzoek om uittreding uit de EU in. Hoe maak je 40 jaar integratie in 18 maanden ongedaan en hoe vind je een basis voor toekomstige samenwerking?

Illustratie Marien Jonkers

Met het afleveren van een briefje aan Europees president Donald Tusk schrijft de Britse premier Theresa May woensdag geschiedenis. Voor het eerst wordt de EU kleiner. Voor het eerst in veertig jaar proberen de Britten het alleen.

Dat is de toekomst. Eerst zullen het Verenigd Koninkrijk, de 27 overige EU-lidstaten en de Europese instellingen moeten onderhandelen over hoe veertig jaar integratie ongedaan te maken en wederzijdse betalingsverplichtingen af te rekenen. Tegelijkertijd moeten ze een basis vinden voor samenwerking in de toekomst. Want, zo beseffen zowel de Britten als Europeanen, ook na de Brexit blijft het slechts 33,1 kilometer tussen Dover en Cap Gris-Nez.

Volgorde

De onderhandelingen beginnen met onderhandelingen over de onderhandelingen. Michel Barnier, de Franse hoofdonderhandelaar namens de Europese Commissie, wil dat er een ordentelijke volgorde gehanteerd wordt. Eerst moeten de Britten en de EU een akkoord bereiken over hoe ze uit elkaar gaan. Als dat is afgerond, kunnen de gesprekken beginnen over hoe de Britten en de EU na Brexit met elkaar samenwerken.

De Britse premier Theresa May wil het anders. Zij vindt dat de onderhandelingen tegelijkertijd plaats moeten vinden. Over achttien maanden wil zij duidelijkheid hebben: hoe gaan we uit elkaar en hoe gaan we daarna verder.

De twee onderhandelingen tegelijk voeren is gunstig voor het Verenigd Koninkrijk. Het geeft de Britten de beste kans de 27 overige lidstaten tegen elkaar uit te spelen. Polen zal bijvoorbeeld graag willen dat ook in de toekomst landgenoten makkelijk in het Verenigd Koninkrijk kunnen gaan werken. Nederland zal een goede handelsrelatie met de Britten willen behouden. Terwijl bijvoorbeeld Frankrijk bij de boedelscheiding veel harder voor de Britten kan zijn, gezien de Franse roep de eigen industriële belangen (luchtvaart, auto-industrie, bankwezen) te laten prevaleren boven een verstrekkend handelsakkoord met de Britten. „Het is zeker goed voor te stellen dat de eenheid in de rest van de EU onder serieuze druk komt te staan”, zegt een Europese diplomaat te Londen.

De rechten van burgers

In het Verenigd Koninkrijk werken en wonen circa 3,5 miljoen EU-burgers. Dat zijn de Poolse bankier, de Nederlandse barista en de Franse wetenschapper. Tegelijkertijd zijn er 900.000 Britten woonachtig in de EU. Er moet onderhandeld worden over hun verblijfsrecht en over moeilijker zaken als het recht op gezondheidszorg en het exporteren van sociale zekerheid. May heeft gezegd dat zij al voor de aanvang van de onderhandelingen de rechten van EU-burgers wilde garanderen, mits ook de EU over de brug kwam. Angela Merkel weigerde: geen akkoordjes voordat de onderhandelingen officieel begonnen zijn. Onderhandelaar Barnier heeft echter al wel gezegd dat dit dossier snel en goed geregeld moet worden.

Lees ook: Dit was het dan, het meest Britse Europa

De scheiding

Dit is een pijnlijk onderwerp: hoeveel moeten de Britten aan de EU betalen? In Brussel wordt gedacht aan een eindafrekening van 60 miljard euro. Die som bestaat uit de Britse pensioenbijdrage voor EU-ambtenaren, Britse financiële verplichtingen voor de huidige EU-begroting en bijzondere posten, als de bijdrage voor de bailout aan Ierland, becijferde denktank Centre for European Reform. Van dat bedrag wordt dan weer het Britse deel van het eigendom van Europese gebouwen afgetrokken. Enkele Britse Hogerhuisleden vinden dat er slechts een diplomatieke en geen juridische verplichting bestaat om te betalen. Dit is een onderwerp dat in veel EU-hoofdsteden nauwlettend gevolgd zal worden. Straks zal de toekomstige Nederlandse premier in de Kamer moeten uitleggen dat Nederland meer aan de EU moet betalen omdat de Britten wegvallen.

Lees ook: Dit zijn de beste artikelen over de Brexit

Blijven samenwerken

De angst leeft dat een mogelijke ruzie over geld de sfeer zo verziekt dat de gesprekken over onderwerpen waar de Britten en Europeanen een gemeenschappelijk belang hebben ook verstoord worden. Er zijn genoeg belangrijke vormen van Europese samenwerking te bedenken, die het Verenigd Koninkrijk zeker wil behouden. De Britten willen betrokken blijven bij het Schengen Information System, waar politiediensten informatie over verdachten uitwisselen. Hetzelfde geldt voor geldstromen en samenwerkingsverbanden tussen universiteiten. De Britten willen ook betrokken blijven bij het Europese buitenlandse en veiligheidsbeleid. Hilary Benn, voorzitter van het Brexit-comité van het Lagerhuis: „Daar hebben wij een stoeltje nodig aan tafel: een EU plus 1-regime.” Tot nu toe heeft Michel Barnier gewaarschuwd dat à la carte kiezen uit Europese samenwerking niet mogelijk is. Benn:

„Dat is geen cherry picking. Dat is rationeel denken in ieders belang.”

Bekijk hieronder de tijdlijn met de belangrijkste momenten rondom de Brexit

Handelsakkoord

Dit is voor de Britten de heilige graal: een megahandelsakkoord dat zorgt dat Britse bedrijven praktisch dezelfde toegang tot de Europese interne markt hebben als nu. Frictieloze, tariefloze, barrièreloze handel, noemt May dit. Een goede economische relatie is ook van groot belang voor de EU. Maar EU-leden zullen eisen dat als de Britten verregaande toegang tot de vrije markt willen, ze ook het grondbeginsel van vrij personenverkeer en de rechtsmacht van het EU-hof moeten accepteren. Onbespreekbaar, zeggen de Britten. Een aanzienlijk deel van de onderhandelingen zal gaan over de vraag of een compromis (beperkt soort vrij verkeer, een nieuw op te richten hybride Brits-EU hof) mogelijk is.

Ook belangrijk te weten: de gesprekken over een handelsakkoord zullen niet louter gaan over klassieke vragen als quota en heffingen. Wederzijdse erkenning van technische eisen, veiligheidsvoorschriften en privacywaarborgen voor data-opslag zijn veel belangrijker geworden. Als de Britten uittreden zullen EU-leden eisen dat de Britse standaarden van gelijke kwaliteit blijven als de Europese. In beginsel speelt de Europese Commissie een uiterst belangrijke rol in het toekennen van deze zogenoemde equivalentie. Dus ook in een Verenigd Koninkrijk op eigen benen blijft de macht van Brussel groot.

Lees ook: Wat betekent de Brexit voor Nederland en de EU?