Direct naar artikelinhoud

'Zo voed je complottheorieën': veel stembureaus houden uitslagen voor zichzelf

Het is voor onderzoekers, politieke partijen en andere geïnteresseerden moeilijk om een goed overzicht te krijgen van de verkiezingsuitslag per stembureau. De Kiesraad verzamelde die informatie niet omdat het dit jaar verboden was om de uitslag digitaal door te sturen.

, en
Stembureau op basisschool het Startpunt in de Schilderswijk - in 2012 stemde daar 76,75 procent op de PvdA.Beeld Renate Beense

Een groot deel van de 388 Nederlandse gemeenten publiceert de uitslagen op stembusniveau niet uit eigen beweging. De verkiezingsuitslagen van dit jaar dreigen zodoende onherleidbaar te worden.

Het ministerie van Binnenlandse Zaken moet er bij de gemeenten op aandringen om de gegevens per stembureau alsnog te openbaren, vindt hoogleraar staatsrecht Wim Voermans, die de Kiesraad adviseert. 'De digitale burger verwacht transparantie van de overheid. Daarom moeten de uitslagen ook zo volledig mogelijk worden gepubliceerd. Anders voed je complottheorieën over de verkiezingsuitslag.'

Lees ook: Van PVV-speeltuin tot VVD-residentie: op 15 maart maakten we een tour langs stembureaus waar in 2012 'extreem' is gestemd. 

Uit angst voor kwaadwillende hackers werd bij de verkiezingen van dit jaar zo veel mogelijk handmatig geteld. Het doormailen van uitslagen was niet toegestaan. Stembureaus moesten hun uitslagen doorbellen naar het gemeentehuis. Dat telde de uitslagen van de stembureaus bij elkaar op en belde die weer door naar het hoofdstembureau van de kieskring. Dat droeg de uitslagen over aan de Kiesraad.

Bij de verkiezingen in 2010 en 2012 werden de uitslagen nog digitaal verstuurd. De Kiesraad kon de uitslagen op stembusniveau daardoor 'als bijvangst' beschikbaar stellen voor onderzoekers en het publiek. Nu kan dat niet.

Het doormailen van uitslagen was niet toegestaan. Stembureaus moesten hun uitslagen doorbellen naar het gemeentehuis

De uitslagen per stembureau liggen achter slot en grendel en zijn alleen op door de gemeente te bepalen inzagemomenten in te zien. Drie maanden nadat de verkiezingsuitslag onherroepelijk is verklaard, worden ze vernietigd en zijn de uitslagen van de 9.400 stembureaus niet meer te achterhalen. Tenzij gemeenten de uitslagen op eigen initiatief publiceren, maar dat gebeurt nauwelijks.

De Politieke Academie - een bureau dat voor politieke partijen in kaart brengt waar hun kiezers wonen - zag dat aankomen en investeerde tienduizenden euro's in uitzendkrachten. Die moesten langs de 300 Nederlandse gemeenten die de uitslagen niet zelf publiceerden om de processen-verbaal over te schrijven. 'Maar die inzagemomenten zijn een farce', zegt voorzitter Frank van Dalen. 'De inzagetermijn was te kort. Bovendien moest je in 80 procent van de gevallen eerst een afspraak maken. Dat maakt het voor de gewone burger onmogelijk om de landelijke uitslagen te controleren.'

Kies je stelsel

Een enorm aantal partijen haalde de Tweede Kamer: 13. Wordt het niets eens tijd om ons kiesstelsel aan te passen? Een kiesdrempel of districten? Sleutel zelf aan het stelsel en laat de Tweede Kamer van kleur verschieten.

Het was voor de gewone burger onmogelijk om de landelijke uitslagen te controleren

Alleen de Politieke Academie heeft nu een overzicht van alle uitslagen per stembureau. Een onwenselijke situatie, zegt hoogleraar Voermans. 'De mogelijkheid voor het publiek om de stembusgang te controleren is dit jaar zeer beperkt. Gemeenten proberen het wettelijke recht op inzage af te knijpen door de uitslagen slechts kort in een zaaltje beschikbaar te stellen.'

Het ministerie van Binnenlandse Zaken zegt de gemeenten erop te hebben gewezen dat geïnteresseerden de uitslagen mogen inzien. Het digitaal bewaren van de gegevens zou geen praktisch nut hebben, omdat de verkiezingsuitslag onherroepelijk is. Mogelijk wordt het handelen van de gemeenten nog wel tegen het licht gehouden bij het evalueren van de verkiezingen.

De Kiesraad gaat contact opnemen met alle gemeenten om de uitslagen per stembureau te achterhalen, zo laat een woordvoerder weten. 'We kijken of dat in drie maanden lukt.'

De Tweede Kamer vertegenwoordigt het Nederlandse volk. Maar zijn de Kamerleden ook een afspiegeling van de bevolking? Ontdek hoe representatief de nieuwe Tweede Kamer is.