Dit mag níet ontbreken in het regeerakkoord: een simpeler belastingstelsel
De formatie biedt een kans op gezondverstandoplossingen voor slepende problemen. Wat mag straks niet ontbreken in het regeerakkoord? Vandaag: maak het belastingstelsel simpel.
De formatie van een nieuw kabinet begint vandaag. Eerste poging: een coalitie van VVD, CDA, D66 en GroenLinks. Welke samenstelling de nieuwe ploeg straks ook heeft, het kan een enorme klus niet langer uitstellen: de versimpeling van het belastingstelsel. Doordat politieke partijen belastingen gebruiken om hun achterbannen te plezieren, is het stelsel zo ingewikkeld geworden dat de Belastingdienst het werk nauwelijks nog aankan. Dat stimuleert fraude en ondermijnt uiteindelijk de belastingmoraal. Daardoor loopt de schatkist miljarden euro's mis, maar zelfs de controleur van 's lands financiën, de Algemene Rekenkamer, heeft geen flauw idee hoevéél miljard.
Eenmaal ingezet beleid stoppen en helemaal opnieuw beginnen ligt politiek moeilijk. Maar als iets daarvoor in aanmerking komt, is het wel het belastingstelsel voor particulieren. Sterker: dat gebeurt elke tien jaar. In dat tijdsbestek dijt het stelsel steeds uit van een overzichtelijk geheel naar een uitzinnig behangen kerstboom vol regels, bepalingen, extraatjes en uitzonderingen, elk gericht op een andere doelgroep. Elke tien jaar hakt een nieuw kabinet die kerstboom om en begint opnieuw.
Alleen: de laatste keer was niet tien maar zestien jaar geleden. Die zes jaar blessuretijd komt doordat VVD en PvdA in Rutte II de functie van belastingen totaal verschillend zagen, waardoor ze niet tot een begin van een stelselherziening kwamen. De VVD wil met de inkomstenbelasting louter geld ophalen, de PvdA wil ermee nivelleren en gedrag sturen.
Een zestien jaar oud belastingstelsel: ook de professionals kunnen er geen touw meer aan vastknopen. Temeer omdat de Belastingdienst er een enorme klus bij heeft gekregen. Het klassieke geld ophalen bij miljoenen particulieren en bedrijven is op zich al complex genoeg. Sinds een jaar of tien heeft de Belastingdienst daar een branchevreemde discipline bij: geld weggeven. Circa 7 miljoen mensen betalen belasting én krijgen van dezelfde fiscus geld terug. Dat zijn toeslagen. Ze worden vooruitbetaald en de helft blijkt te hoog of te laag met als gevolg onverwachte naheffingen, betalingsachterstanden en fraude.
Een zestien jaar oud belastingstelsel: ook de professionals kunnen er geen touw meer aan vastknopen
Die toeslagen zijn de uiting van een politieke wens om mensen die moeite hebben hun huur, zorg of kinderopvang te betalen een handje te helpen. Dat scoort in het stemhokje beter dan een simpele belastingverlaging voor de laagste inkomens, het logische alternatief voor toeslagen.
Er speelt nog iets: de bedoeling was dat het stelsel simpeler zou worden zodat de Belastingdienst kon gaan bezuinigen. Het eerste is niet gebeurd, het tweede wel. De 30 duizend belastingambtenaren kunnen het door de politiek ingewikkeld gemaakte stelsel nauwelijks dragen. Ze zien zelden jong talent binnenkomen, werken met verouderd gereedschap - één van de ruim duizend computersystemen is bijna veertig jaar oud en veelgebruikt - en zitten in een permanente reorganisatie en bezuinigingsoperatie.
Bezuinigen op een dienst die meer geld binnenhaalt naarmate er meer mensen werken, is penny wise pound foolish, zegt de krimpende werkvloer even wanhopig als openhartig op de interne website van de Belastingdienst.
Een simpele belastingverlaging voor de laagste inkomens, het logische alternatief voor toeslagen
De 30 duizend belastingambtenaren kunnen het ingewikkelde stelsel nauwelijks dragen
Het ontbreekt op de formatietafel bepaald niet aan doorgeakkerde adviezen van eminente belastingwetenschappers voor een veel eenvoudiger belastingstelsel. Met grote kapmessen zouden ze van de Nederlandse fiscale jungle vandaag nog een strak bloemperkje maken. Een nieuw stelsel is zó klaar, maar de invoering ervan kost jaren en miljarden aan reparaties voor de belastingbetalers die erop achteruit dreigen te gaan.
Hoe het eruit kan zien? Alle vier de partijen die nu aan tafel zitten willen en krijgen een vereenvoudiging van het stelsel. De VVD ziet het 'toeslagencircus' verdwijnen. Voor GroenLinks en D66 wordt het werkelijke rendement op vermogen belast en komt er een kilometerheffing ter vervanging van wegenbelasting, bpm en accijnzen. De belastingkortingen waar de eenverdieners van het CDA naast grijpen, bestaan in het nieuwe stelsel niet meer. Ook komt er één btw-tarief in plaats van de huidige drie van 0, 6 en 21 procent.
Uiteindelijk is een simpeler stelsel ook maar een middel om werken meer lonend maken, meer banen te creëren, minder belastinggeld te verspillen. Kortom: een stelsel dat een impuls is voor de economie. Daar zijn VVD, CDA, D66 en GroenLinks het snel over eens.
De oplossing
Gebruik die knoppen. Als het nieuwe kabinet de moed heeft, ontwerpt het dit nieuwe belastingstelsel.
- Geen box 1, 2 en 3 meer
Waarom wordt het inkomen dat iemand haalt uit vermogen in box 3 of een aandelenbelang (box 2) anders belast dan het inkomen uit arbeid en eigen huis (box 1)? Als elke euro hetzelfde wordt behandeld is het boxensysteem overbodig. Daarbij geldt niet het fictieve 4-procentsrendement op vermogen, maar voortaan de werkelijk behaalde opbrengst.
- Drie belastingschijven
Drie belastingschijven leveren zes draaiknoppen op om te nivelleren of te denivelleren al naar gelang de politieke voorkeur. Elke schijf heeft een tarief en een lengte en met een belastingvrije voet komt er nog een zevende knop bij. Als een volgend kabinet slim aan al die knoppen draait, kan het ervoor zorgen dat ook het verdwijnen van de hypotheekrenteaftrek geen pijn doet.
- Geen premies via schijven
In de eerste en tweede belastingschijf zitten de premies voor AOW en langdurige zorg (Wlz) verstopt. De premieopbrengst is niet toereikend voor de uitgaven. De premies zijn ook oneerlijk, want doordat ze in de onderste schijven zitten, betaalt bijna iedereen evenveel. Maar dat is voor de laagste inkomens een grotere hap dan voor hoge inkomens. Simpeler is de premies af te schaffen en de schatkist aan te spreken.
- Afschaffen belastingkortingen
De 'algemene heffingskorting' en de 'arbeidskorting' zijn beide inkomensafhankelijk en voeren zo de belastingdruk op naarmate het inkomen hoger wordt. Dat maakt het stelsel ingewikkelder, want draaien aan de knoppen van de belastingschijven heeft hetzelfde effect.
- Afschaffen toeslagen
Ook de tegemoetkomingen voor de huur, zorgkosten en 'kinderkosten' zijn inkomensafhankelijk. Deze toeslagen à 10 miljard euro zijn bedoeld voor de laagste inkomens. Eenvoudiger is het verlagen van het laagste belastingtarief ter waarde van 10 miljard. Een toeslag is een voorschot waarbij de Belastingsdienst achteraf kijkt of die klopte, waarna bij miljoenen mensen een correctie volgt. Dat stimuleert fraude, bureaucratie en financiële problemen voor mensen die onverwacht moeten terugbetalen.
- Nieuwe verhouding vast-flex
Voor veel zzp'ers is de fiscale subsidie bedoeld om zelfstandig ondernemerschap te stimuleren feitelijk een basisinkomen. Ze betalen minder belasting dan vaste werknemers en houden desondanks nauwelijks het hoofd boven water. Tegelijk met het geleidelijk afschaffen van deze zelfstandigenaftrek zal het nieuwe stelsel moeten voorzien in een heel nieuwe verhouding tussen de vaste werknemer en zzp'er.