Vanmiddag begint de pijnlijke scheiding tussen de Britten en de EU. Hoe werkt dat?

Voor het eerst, en als het aan Brussel ligt voor het laatst, verlaat een land de EU. Met de brief begint de onderhandelingsperiode van twee jaar over de scheiding tussen Groot-Brittannië en de andere 27 lidstaten. EU-Brexitonderhandelaar Barnier waarschuwt voor economische chaos - vooral in Groot-Brittannië - als Londen met opgeheven vuist en slaande deuren uit de Unie vertrekt.

Tusk reageert, namens de EU-27, naar verwachting als eerste vanmiddag. De brief van de Britse premier May is immers aan hem geadresseerd. De reactie van Tusk zal sober zijn. De spijt die hij voelt over de Brexit heeft hij eerder verwoord. Het raakt de Pool persoonlijk, hij zag (en ziet) het EU-lidmaatschap voor zijn land als een droom die uitkwam, als het definitieve einde van de Tweede Wereldoorlog en de Sovjetrepressie.

Historische vergissing

Meer formeel antwoordt Tusk dat Mays verzoek om artikel 50 van het Europees Verdrag (de exitclausule) te activeren in goede orde is ontvangen, dat er strikte voorwaarden gelden als Groot-Brittannië handel wil blijven drijven met de EU en dat de leiders van de 27 lidstaten op 29 april tijdens een speciale EU-top het onderhandelingsmandaat zullen vaststellen.

Juncker noemde de Brexit afgelopen weekend nogmaals 'een tragedie'. Deze veteraan in de Europese politiek beschouwt het afscheid van Groot-Brittannië als een historische vergissing. 'Maar het is niet het eind van de EU', bezweert Juncker, het is het begin van de EU-27. Diezelfde boodschap zullen de regeringsleiders vandaag naar buiten brengen.

Een scherpere toon komt van het Europees Parlement. Er ligt een ontwerpverklaring gereed van circa zeven pagina's - 'voor ons doen héél kort', aldus een betrokkene - waarin de fractieleiders een aantal 'rode lijnen' vastleggen, zaken waarop de EU niet mag toegeven. Geen aantasting van de rechten van EU-burgers die in Groot-Brittannië wonen is er één. Het nakomen van alle financiële verplichtingen (de Brexit-bill, door Brussel geraamd op 60 miljard euro) een andere. En respect voor het Europees Hof van Justitie, waar Londen juist zo snel mogelijk vanaf wil.

De frustratie bij parlementariërs over Goot-Brittannië is groot. Jarenlang dwong Londen tot afzwakking van EU-regels en nu lopen ze weg. Het parlement zal tijdens de onderhandelingen graag de rol van bad cop spelen, gunstig voor Barnier die namens de lidstaten dan de wijze good cop kan zijn.

Vrijdag stuurt Tusk het ontwerponderhandelingsmandaat naar de lidstaten. Zijn team heeft daar sinds afgelopen zomer aan gewerkt. Ook hierin staan respect voor de rechten van de burgers en het opstellen (de methode) van de eindrekening hoog op het verlanglijstje. Net als het waarborgen van een open grens tussen Noord-Ierland (deel van Groot-Brittannië) en Ierland. Over de toekomstige handelsrelatie met de EU meldt het ontwerpmandaat dat Londen slechter af zal zijn dan nu. Het EU-lidmaatschap moet namelijk wel lonen.

In april buigen de EU-adviseurs van de regeringsleiders en EU-ambassadeurs zich over het ontwerpmandaat. De aangepaste tekst wordt door leiders op 29 april afgezegend, waarna de Europese Commissie ze omzet in meer verfijnde richtlijnen. Pas dan, vermoedelijk de tweede helft van mei, beginnen de onderhandelingen tussen Barnier en zijn Britse opponent Davis.

Lopend bezorgd

Het is Sir Tim Barrow, de Britse EU-ambassadeur in Brussel, die de Brexitbrief persoonlijk bij EU-president Donald Tusk komt afleveren. Erg ver hoeft Barrow daarvoor niet te lopen: de Britse EU-ambassade bevindt zich op ruwweg 300 meter afstand van het kantoor van Tusk in het nieuwe Europagebouw.

Barrow wordt om 13.20 uur verwacht, het moment waarop de Britse premier Theresa May in Londen haar vragenuurtje met de Britse parlementariërs heeft.

May zal daar heet van de naald de artikel 50-brief (vernoemd naar de exitclausule in het Europees Verdrag) toelichten. Betrokkenen verwachten dat May in Londen meer applaus zal ontvangen dan Barrow in Brussel.

Barnier streeft naar 'maximale openheid' bij die onderhandelingen. 'Die kunnen zich niet in het geheim voltrekken. De burger moet zien wat het verlaten van de EU betekent', zei de EU-onderhandelaar vorige week. Hij wil de onderhandelingsposities van de EU-27 zo veel mogelijk openbaar maken. Barnier weet dat ze toch uitlekken, al dan niet via Londen, en dat hij beter zelf de toon kan zetten.

Barnier wil tempo maken. Zijn doel is uiterlijk eind dit jaar de scheidingsakte rond te hebben, inclusief de berekening van alle financiële verplichtingen. Dan resteren circa tien maanden voor de nieuwe handelsbetrekkingen. Najaar 2018 moet het volledige Brexitakkoord klaar zijn, zodat dat het Europees Parlement en de nationale parlementen het kunnen ratificeren. Op 1 april 2019 - om grappen te voorkomen houdt Barnier 29 maart aan - kan Groot-Brittannië dan worden uitgezwaaid.