Buma versus Pechtold: gaat Rutte III over links of rechts?

Wat wil Pechtold?

Alexander Pechtold heeft jarenlang goed samengewerkt met de ChristenUnie. Samen sloten ze vanuit de oppositiebankjes het ene na het andere gedoogakkoord met Rutte II. De onderlinge afstemming verliep vlekkeloos.

Toch was Pechtold ook voor de verkiezingen nooit enthousiast over een mogelijke coalitie met VVD, CDA en ChristenUnie. D66 kan goed door één deur met de ChristenUnie - en zelfs de SGP - als het over sociaal-economische thema's gaat, maar bij immateriële onderwerpen loopt het al snel spaak.

En juist die speelden een grote rol bij de afgelopen verkiezingen. In de debatten over stervensbegeleiding bij voltooid leven, de orgaandonorwetgeving, de legalisering van softdrugs en de nationale identiteit profileerde D66 zich als een moderne en vooruitstrevende partij. Bij al die thema's staat GroenLinks veel dichter bij D66 dan de ChristenUnie.

Hetzelfde geldt voor het buitenlandbeleid. D66 is net als GroenLinks onversneden pro-Europees. De ChristenUnie heeft een andere insteek. Segers is nog sceptischer over de macht van Brussel dan Buma en Rutte.

Pechtold weet wat er gaat komen als er verder geen enkele andere progressieve partij aanschuift. De linkse oppositie zal de ene naar de andere motie indienen om D66 kleur te laten bekennen. De partij komt dan al snel klem te zitten tussen de oude idealen en de meer conservatieve instincten van de nieuwe coalitiepartners.

De inhoudelijke risico's lopen parallel met de politieke risico's. De D66-kiezers zitten zowel links als rechts van het politieke midden. Het is de vraag of die electorale coalitie overeind blijft als Pechtold drie relatief rechtse partijen aan een meerderheid helpt. De populaire oud-partijleider Jan Terlouw heeft al gezegd dat D66 zonder GroenLinks niet aan een avontuur in Rutte III moet beginnen.

Pechtold heeft er alle belang bij om Klaver zo lang mogelijk aan de onderhandelingstafel te houden. Aan zijn achterban moet hij laten zien dat het niet aan hem ligt als GroenLinks uiteindelijk toch afhaakt. Bovendien versterkt de D66-leider zijn eigen onderhandelingspositie. Pechtold zal gecompenseerd willen worden als hij tegen heug en meug moet samenwerken met de ChristenUnie.

De vraag is hoe hard D66 zich gaat opstellen. De afgelopen jaren heeft Pechtold zich geprofileerd als een man die bereid is om onder moeilijke omstandigheden verantwoordelijkheid te nemen. Bovendien weet iedereen op het Binnenhof dat D66 ernaar snakt om weer te regeren. VVD en CDA zullen hopen dat D66 binnenboord blijft, ook als Klaver afhaakt.

Wat wil Buma?

Sybrand Buma heeft zich tijdens de verkiezingscampagne op de kaart gezet als een onbuigzame, rechtse leider. Op termijn hoopt hij zo uit te groeien tot een alternatief voor Mark Rutte, de premier waarvan iedereen verwacht dat hij aan zijn laatste termijn begint.

Buma stuurt koersvast aan op een coalitie met VVD, CDA en D66 als degelijk 'motorblok'. Het charmeoffensief van linkse partijen om onder leiding van het CDA een kabinet te vormen zonder Rutte, heeft hij resoluut afgewezen. De steile Fries kent de stelling van politicoloog Hans Daudt: confessionele partijen gaan 'alleen in uiterste noodzaak' met links regeren.

Die noodzaak is er niet. Ook met de ChristenUnie als vierde coalitiepartij kan Rutte III een nipte meerderheid in de Eerste en Tweede Kamer krijgen. Daar is GroenLinks-leider Jesse Klaver niet voor nodig.

Buma had in het verleden al moeite met de PvdA; GroenLinks staat helemaal ver van hem af. Klaver gelooft in het evangelie van Thomas Piketty en wil de inkomensverschillen verder verkleinen. Buma heeft net 4,5 jaar lang oppositie gevoerd tegen het 'ontzettend stupide' nivelleringsbeleid van Rutte II. Tijdens de campagne fulmineerde hij nog dat de rekening van Klavers inkomensplannen bij de 'hardwerkende Nederlander' terecht komt.

Voor Buma lijkt het ondoenlijk om nu toch in te stemmen met nivellering. Het zou funest zijn voor het rechtlijnige imago dat de CDA'er de afgelopen jaren nauwgezet heeft opgebouwd.

Buma heeft bovendien weinig heel gelaten van de milieuplannen van GroenLinks. 'De dagdromen van Klaver zijn een nachtmerrie voor Nederlanders', constateerde de CDA'er tijdens de campagne.

Een nog groter struikelblok is immigratie en integratie. Buma heeft tijdens de campagne voortdurend gehamerd op een streng immigratiebeleid dat volgens hem recht moet doen aan de grote zorgen bij veel burgers. Zo wil de CDA'er dat het nieuwe kabinet zich hard maakt voor het aanscherpen van het vluchtelingenverdrag. GroenLinks pleit er juist voor om vluchtelingen ruimhartiger op te nemen.

Buma staat niet alleen in zijn bedenkingen over Klaver. Binnen de VVD lijkt er ook een voorkeur voor de degelijke ChristenUnie. Veel meer dan Klaver wordt Gert-Jan Segers gezien als 'een realist' op het gebied van integratie en immigratie. De ChristenUnie-leider is dan ook al voor de verkiezingen informeel en voorzichtig gepolst als eventuele coalitiepartner.

Wilders dringt zich op

Vaak over het hoofd gezien in alle speculaties over regeringscoalities met GroenLinks of de ChristenUnie: een rechtse coalitie. Met de PVV, het CDA, de SGP en 50Plus zou de VVD ook een meerderheid kunnen vormen in beide Kamers. En PVV-leider Wilders maakte woensdag duidelijk dat hij er alles aan gaat doen om te benadrukken dat Rutte (VVD) en Buma (CDA) die kans laten lopen. Nadat Wilders in de campagne had beloofd niet onder premier Rutte te gaan werken, kwam hij daar na de verkiezingen al van terug. Hij wil graag vicepremier worden in een rechts kabinet, onder Rutte. Woensdag voegde hij daar in een gesprek met verkenner Edith Schippers aan toe dat hij bereid is om 'te werken aan het herstellen van het vertrouwen' met VVD en CDA. Rutte en Buma reageerden stoïcijns en lieten Schippers meteen weten dat zij daar niet voor voelen. Beiden beloofden voor de verkiezingen niet met de PVV in zee te gaan. Wilders sprak vervolgens zijn verbazing uit: 'Het is jammer dat onze kiezer door Rutte en Buma weer opzij wordt gezet.' Wilders zei wel dat hij zolang de formatie duurt 'beschikbaar en constructief is'.