Verkiezingsdebat Radio 1: 'Wat u doet is een tikje arrogant'
Nog voordat Nederland naar de stembus is geweest, zijn de politieke partijen aan het formeren geslagen. In het eerste grote verkiezingsdebat, vrijdagavond op Radio 1, besnuffelden de lijsttrekkers elkaar opzichtig.
VVD-lijsttrekker Mark Rutte klonk bijna achteloos. In een discussie over extra geld voor defensie zei hij terloops: "Volgens mij gaan we daar in de formatie wel uitkomen."
Zo werd bij het eerste lijsttrekkersdebat, op de radio, meteen duidelijk dat de kabinetsformatie eigenlijk al begonnen is. De partijen moeten elkaar te vriend houden, de vonken vlogen er daardoor niet van af.
Coalitie van vier
Met een schuin oog op de peilingen en de verhoudingen in de Eerste Kamer is duidelijk dat voor een nieuw kabinet meer dan twee partijen nodig zijn. Sterker: het wordt een coalitie van vier of misschien wel vijf partijen.
Daar sorteren de lijsttrekkers al opzichtig op voor. "Ik denk dat we met vier of vijf partijen een mooie coalitie kunnen vormen," stelde D66-leider Alexander Pechtold handenwrijvend vast. De kans is groot dat zijn partij nodig is om een volgende regering aan een meerderheid te helpen.
Pechtold was dan ook opvallend mild in het debat met CDA'er Sybrand Buma en Gert-Jan Segers (ChristenUnie) over voltooid leven. Hij ziet graag dat ouderen die klaar zijn met het leven hulp krijgen om eruit te stappen. Daarmee staat hij recht tegenover de christelijke partijen, terwijl hij hoogstwaarschijnlijk wél met hen zal moeten samenwerken.
"Ik zal u nooit dwingen hiervoor te zijn," sprak Pechtold. "Wel vraag ik u om vrijheid om het wetsvoorstel te behandelen in de Tweede Kamer." De impliciete boodschap: verklaar het in de formatie alsjeblieft niet taboe.
Wilders: niet gemist
In deze eerste onofficiële formatiebespreking ontbrak Geert Wilders. De PVV-leider had al weken geleden aangekondigd dat hij niet zou komen. Hoewel hij samen met de VVD de peilingen aanvoert, werd hij niet gemist. Behalve 50Plus sluiten alle partijen uit dat ze in de volgende kabinetsperiode met hem samenwerken.
Na de kaalslag van Rutte komen wij met een inhaalslag
Rutte beriep zich tijdens het debat meermaals op zijn ervaring als premier. Toen het over 'de uitdagingen van zijn opvolger' ging, voegde hij daar - zonder microfoon, maar wel hoorbaar in de zaal - fijntjes 'in 2021' aan toe. De boodschap: no way dat Rutte het Torentje eerder verlaat.
Al zijn er genoeg lijsttrekkers die daar verandering in willen brengen. "Na de kaalslag van Rutte komen wij met een inhaalslag," beloofde een strijdlustige Emile Roemer van de SP. Buma benoemde zichzelf tot opvolger van Rutte en GroenLinksleider Jesse Klaver zei dat zijn partij ervoor ging zorgen dat de VVD bij de verkiezingen niet de grootste wordt.
Hoe dan ook wil Klaver ervoor zorgen dat de liberalen niet in een volgend kabinet zitten. Daarvoor heeft hij de hulp nodig van PvdA-voorman Lodewijk Asscher. De populaire GroenLinksleider wilde dat Asscher zich uitsprak tegen verdere samenwerking met de VVD en vroeg herhaaldelijk: "Geeft u mij de hand?"
Politiek trucje
Dat werd het pijnlijkste moment van het debat. Asscher had helemaal geen zin in 'een politiek trucje'. De PvdA-lijsttrekker vond het niet 'waarachtig' om te beloven dat je de VVD buiten een kabinet kunt houden, omdat er waarschijnlijk veel partijen nodig zijn voor een meerderheid. Asscher reageerde korzelig op Klaver: "Met alle respect, wat u doet is een tikje arrogant."
De gewenste handdruk kwam er uiteindelijk, maar gezellig werd het niet meer tussen de twee linkse bondgenoten. Asscher zei nog graag met GroenLinks in zee te willen. Klaver had zijn interesse al verloren. Aan het einde van het debat zei hij doodleuk het liefst met de SP te regeren.