Verban de managementgoeroes van onze scholen

Eén van de categorieën die de filosoof René Gude onderscheidde bij zingeving was het zinrijke, het rationele, verbale aspect van zingeving. Daarbij denk je na over de wijze waarop je je werk organiseert, definieert, verandert. Gude noemt dat Z3.  

Dat zinrijke blijkt hét domein van de managementgoeroes, die je in stappenplannen in vaag jargon vertellen hoe je je werk vanaf morgen kunt optimaliseren. Het kan zinloze flauwekul lijken, maar die goeroes houden zich wel degelijk bezig met zingeving.

Succesillusie

In het onlangs verschenen boek 'De succesillusie' kraakt 'succesonderzoeker' Richard Engelfriet de ideeën van deze trainers, goeroes en consultants. Op hilarische en grappige manier laat hij zien hoe wij, eenvoudige werknemers, willens en wetens dagelijks bedrogen worden.  

Neem 'Misverstand 1: Doelen leiden tot succes'. Engelfriet: 'Zet u schrap. Vraag desnoods of uw partner uw hand even wil vasthouden. Ik ga namelijk een schokkende mededeling doen: er is geen een-op-eenrelatie tussen doelen stellen en succes. U stelt doelen omdat het u kan helpen uw koers te bepalen bij wat u graag zou willen. Of dat vervolgens ook lukt, heeft niets met het stellen van doelen te maken.'  

Waarom niet? Ga maar na, zegt Engelfiet: 'Vrijwel iedere atleet die zich heeft geplaatst voor de Olympische Spelen wil goud winnen.' Doel duidelijk, maar slechts een enkeling slaagt erin doel te verwezenlijken. Doelen stellen kan zelfs gevaarlijk zijn, veel bergbeklimmers nemen onnodige risico's, alleen om hun doel te verwezenlijken. Leg zelf het verband met uw werk.  

Een ander veelgehoord advies waar goeroes fiks geld aan verdienen: durf keuzes te maken. Engelfriet: 'Het is een vaag advies waarmee u achteraf altijd gelijk heeft om succes of mislukking te kunnen duiden, maar waar u vooraf niets aan heeft. Alles wat u doet, is een keuze. Alleen achteraf weet u of het de juiste was.'

Bij veel van Engelfriets analyses denk je: hoe is het mogelijk dat werknemers er in trappen. Nog idioter is het dat mensen er zoveel geld voor betalen de adviezen aan te horen.

De rol van pastoor

Managementgoeroes vervullen volgens Engelfriet tegenwoordig dezelfde rol als de pastoor vroeger. De kerk is vervangen door het congrescentrum maar verder weinig verschil. Engelfriet laakt dat, hij wil zo snel mogelijk een nieuw mensenrecht in de Grondwet: het recht om gevrijwaard te blijven van de lariekoek van managementgoeroes.  

Waarom? Zingeven is als ademen, wij doen het de hele dag, en hebben daarbij hulp nodig. Vroeger van meneer pastoor of de dominee, nu van de managementgoeroe. Niet zo heel veel mis mee, toch? De adviezen bieden ons een mogelijkheid te experimenteren, met werk, met identiteit, tot er een volgende mode opduikt en we met iets anders gaan experimenteren.  

Ik vond Engelfriets analyse meesterlijk, maar zijn slotsom, hoewel geestig geformuleerd, toch te somber: 'U heeft ons ook helemaal niet gelukkiger gemaakt (...) iets zegt me dat we een stuk beter af zouden zijn zonder u'. Wij willen zingeven, wij willen bedrogen worden, wij willen goeroes. Dacht ik.

Goeroes op school

Tot maandag 13 februari, dagblad Trouw. Kop: 'Vanaf groep 1 de win-winsituatie herkennen'. Wat is dit? Op zogenaamde 'zingevingsscholen' wordt nu onderwezen volgens de methode van managementgoeroe Stephen Covey. De kinderen werken toe naar de zeven eigenschappen van effectief leiderschap - het boek waarvan Covey er zo'n 25 miljoen verkocht.  

Stap 1 voor de kinderen: Maak je eigen keuzes. Wat zei Engelfriet hierover? Alles wat u doet, is een keuze. Alleen achteraf weet u of het de juiste was.  

Stap 2: begin met een einddoel voor ogen. In een sterk stukje laat Engelfriet zien hoe ene John Styth Pemberton aan het 'rommelen was met allerlei plantenextracten', op zoek naar een drankje 'tegen duizelingen en algehele malaise'. Resultaat: Coca-Cola.  

Op school bereiden we onze kinderen voor op een toekomst die er nog niet is, zoals de Duitse filosoof Peter Sloterdijk ooit terecht stelde. Daarvoor is Bildung van belang. Daarmee hebben we duizenden jaren ervaring, kijk alleen al naar de Grieken.  

Hoe we die Bildung aanpakken, is telkens opnieuw onderwerp van gesprek. Met de dreiging van populisme voor ogen wint burgerschapsvorming nu weer aan belang. René Gude noemde Bildung ook wel ambachtelijk zingeven. Daar moet je hard aan werken. Maar om een modieuze managementformule op kinderen los te laten, dat lijkt me het paard achter de wagen spannen.  

Wij leiden kinderen op om te leren denken en formuleren, juist om dit soort modes door te leren prikken. Als we de goeroes behalve de congrescentra ook de scholen binnenhalen, tja, dan wordt het inderdaad tijd voor dat nieuwe mensenrecht in de Grondwet.