De gulle lach van Henk zullen we niet meer horen

Hij behoorde tot het zeldzaam geworden ras uitgevers dat liefde voor het boek paart aan een indrukwekkende eruditie. Voor zijn auteurs was hij steun, toeverlaat en vraagbaak tegelijk. En voor veel van hen werd hij een dierbare vriend. Ook voor mij.

Was dat zo vanzelfsprekend? In de jaren zestig ontstond de uitgeverij Sun vanuit de Nijmeegse studentenbeweging die weinig zachtzinnig omging met heilige huisjes. Ook bij Henk Hoeks moet het er radicaal aan toe zijn gegaan. Het waren de jaren van marxistische cultuurkritiek en materialistische geschiedschrijving - en de Sun was daar het voornaamste publicatiekanaal van. Geen steen zou op de andere blijven.

Dat viel in werkelijkheid nogal mee. Meer nog: de Sun ontwikkelde zich tot één van de pilaren van datzelfde culturele erfgoed. Kunst, architectuur, filosofie, geschiedenis: alles kwam er op het hoogste niveau aan bod, niet kritiekloos maar wel met ontzag voor de rijke historie van het Europese denken. 'Bildung' was er geen linksradicaal scheldwoord maar iets wat koestering verdiende.

Beschavingsarbeid

Zelfs per internationale telefoonverbinding duurden gesprekken met Henk Hoeks zelden korter dan een uur. Er was zoveel te bespreken en het ene woord haalde het andere uit. Ook hij maakte zich zorgen om de verschraling van de publieke beschaving, die hij als eminent causeur in tafelgesprekken zoveel eer bewees. Maar op mistroostig cultuurpessimisme was zijn gemoed niet aangelegd. Als een bevrijding klonk altijd weer die gulle, bulderende lach.

De kritische geest van de jaren zestig kwam in het katholieke volksdeel waaruit Henk Hoeks afkomstig was niet voort uit armoede en nog minder uit ressentiment. De rijkdom van een zich emanciperend volksdeel kookte erin over, met een gretigheid die almaar méér verlangde. De veelbeschimpte scholen en internaten van die tijd waren bolwerken van vorming en beschavingsarbeid.

Filmclubs, debating clubs, literatuurkringen: Henk kon er met dankbaarheid over vertellen. Ze waren het tegendeel van de ja-en-amencultuur waaraan katholieken vaak geacht werden te lijden. De kritische welsprekendheid die hij later zo virtuoos beoefende moet daar haar beslag hebben gekregen. De coryfeeën van een oudere generatie hebben het geweten.

Schitterend

Maar ook hun erfenis  vond bij hen een veilig heenkomen. Zelfs de traditionalistische priester en kunsthistoricus Frits van der Meer werd door hem (her)uitgegeven. 'Schitterend', noemde hij diens beschouwingen over de katholieke liturgie en het kerkelijk jaar: een woord dat hij bij zijn auteurs graag in de mond nam.  Dat was nauwelijks overdreven. Hij publiceerde Nietzsche en Pierre Boulez, Heidegger en Walter Benjamin, Michel Foucault, Theodor Adorno en Sergej Eisenstein.

Begin jaren negentig werd bij Henk Hoeks longkanker geconstateerd. Volgens de prognoses zou hij het niet lang meer maken. Het werd toch nog een kwart eeuw, vol onvermoeibaar enthousiasme voor wéér een nieuw boek, een nieuwe stem in het beschaafde en geleerde debat dat hem zo dierbaar was. Je kunt je hem niet voorstellen zonder stapels drukwerk om zich heen.

Mocht men hem ooit zoeken in het al dan niet gedroomde hiernamaals, dan moet hij gemakkelijk te vinden zijn. Daar waar met hartstocht en overgave wordt geredetwist over het lot en de wonderen van de beschaving zit hij in het midden. En af en toe klinkt luid en ver die donderende lach.