Direct naar artikelinhoud

Met vrolijke plaatjes de haat verdrijven op Facebook

Gescheld, discriminatie en nepnieuws op Facebook bestrijdt mantelzorger René Kusters consequent met het ene grappige plaatje na het andere. Eigenhandig probeert de Dordtenaar het netwerk vrolijker en accurater te maken. 'Het kén zo leuk zijn.'

'Wie op Facebook een scheldpartij plaatst, zich racistisch uitlaat of nepnieuws deelt, weet zich nagenoeg verzekerd een reactie van Kusters.' Beeld X

In 2017 gaat mantelzorger René Kusters (47) voor de tweede keer in zijn leven stemmen. De eerste keer was hij 18 jaar oud. Waarom hij daarna nooit meer het rode potlood ter hand nam? 'Ik had gewoon niks met politiek.' Waarom hij nu wel gaat? 'Facebook heeft mijn ogen geopend. Hiervoor wist ik niet hoe extreem mensen zijn. Hoe ze met elkaar omgaan. Nu moet ik tegenwicht bieden, vind ik. Anders heb je geen recht van spreken.'

Voor Kusters is zijn hervonden politieke betrokkenheid een logisch gevolg van zijn nieuwe levensmissie. Wie op Facebook een scheldpartij plaatst, zich racistisch uitlaat of nepnieuws deelt, weet zich nagenoeg verzekerd van zijn reactie. De Dordtenaar probeert het netwerk eigenhandig vrolijker en accurater te maken. 'Want het kén zo leuk zijn.'

Dat Kusters zijn spaarzame vrije tijd op Facebook spendeert, met het terechtwijzen van scheldende, liegende en discriminerende gebruikers bovendien, doet een verwoed soort activisme vermoeden. Zelf ziet hij dat anders. Nee, zijn plaatjes zijn geen digitale bloemen in de loop van een geweer, en nee, hij heeft geen politieke agenda. 'Ik weet eigenlijk niet precies waarom ik het doe', zegt hij schouderophalend. 'Maar ik heb een positieve instelling en kan heel slecht tegen onrecht. Dat zit er gewoon in.'

Sylvana Simons

Op de Uitzwaaipagina voor politica Sylvana Simons viel het voor het eerst op. Kusters plaatst het ene na het andere vrolijke plaatje op de ongure Facebookpagina.

10.30 uur: een gephotoshopte afbeelding van een uil met koeienvlekken. DE KOEHOE, staat erboven.

10.33 uur: een labrador met een kitten als hoofddeksel. In zwarte letters eronder: 'I got my thinking cat on.'

10.40 uur: enzovoorts.

Bij elke onaardig bedoelde Facebookpagina die volgt op die over Sylvana - en dat zijn er niet bepaald weinig - is daar René Kusters, die alles onder zijn plaatjes bedelft. Het zijn afbeeldingen die ogenschijnlijk nergens op slaan, maar waarover bijna altijd is nagedacht. Als hij Facebookpagina's aanpakt waarop homofobe berichten staan, dan toch het liefst met plaatjes van regenbogen en roze glitters. 'Ik ga altijd eerst op Google', zegt de boomlange Kusters. 'Kijken of ik iets kan vinden wat op het onderwerp aansluit.'

Kusters begon op de Uitzwaaipagina voor politica Sylvana Simons
René Kusters: 'Ik weet niet waarom ik het doe, maar ik heb een positieve instelling en kan heel slecht tegen onrecht. Dat zit er gewoon in.'Beeld Marcel van den Bergh

Hij probeert alle haat die hij tegenkomt letterlijk onder de mantel der liefde - en oké, ook de mantel der flauwe grappen - te bedekken en pakt dat serieus aan. Met die plaatjes dus, maar ook door discriminerende pagina's en gebruikers eindeloos te rapporteren. 'Als een groep die écht haatzaait door Facebook wordt verwijderd, ben ik wel blij ja. Dan denk ik: zie je wel, het kan wel.'

En dan is er nog het 'appje' waarmee Kusters, al lang voordat de term 'nepnieuws' overal opdook, controleert of berichten die worden gedeeld wel kloppen. Daarmee checkt hij of een afbeelding bij een nieuwsbericht daadwerkelijk nieuw is en niet voor politieke doeleinden wordt gerecycled. Dus als de extreemrechtse Facebookpagina Liefde voor Holland een foto van 'plunderende asielzoekers bij een azc' met tv's op hun schouder deelt - in feite plunderende Amerikanen na orkaan Katrina - schrijft Kusters eronder dat dit een nepbericht is, zo vaak als het moet. 'Ik houd daar helemaal niet van, liegen en bedriegen.'

Soms gaat hij uren achter elkaar door, totdat alle verwensingen en onwaarheden naar beneden zijn verdreven, uit het blikveld van de vluchtige bezoeker. 'Mensen lezen slecht. Ze bekijken alleen de bovenkant van een Facebookpagina. Dus als ik een uiige bui heb, blijf ik dezelfde afbeeldingen gewoon herhalen. Of stuur ik honderd mensen persoonlijk dat het bericht dat ze delen niet klopt.' Bulderlachend: 'Mijn vrouw wordt daar soms wel een beetje gek van. Zij vindt Facebook onzin en baalt dat ik zo vaak in mijn telefoon verdwaal. Ik doe het vooral tussendoor, zodra ik een gaatje kan vinden. Als ik een bakkie koffie zet ofzo. Maar alles bij elkaar is dat al gauw een uurtje of vijf per dag.'

Kusters controleert ook of berichten die worden gedeeld wel kloppen
Sylvana Simons

Hopeloos

Waarom slooft hij zich zo uit? En: sociale media weer sociaal maken, is dat niet hopeloos? Eigenlijk wel, zegt Kusters. 'Sociale media trekken vooral asociale mensen aan en zij schreeuwen het hardst. Politieke hooligans, noem ik hen vaak, alleen krijgen ze van Facebook bijna nooit een stadionverbod. Aan de andere kant: als ik maar één persoon weet te bereiken en aan het denken zet, ben ik al blij.'

Omdat Kusters iedereen altijd rustig en vrolijk benadert krijgt hij eigenlijk nooit bedreigingen, zegt hij. Eén keer stuurde iemand hem dat ze 'die kankervluchtelingen' maar op zijn 'kankerkop' kapot moesten slaan. 'Dat was wel naar, maar ik belandde door een grappig plaatje ook een keer in een discussie met een extreme dame die op een gegeven moment heel mild werd. Aan dat gesprek denk ik vaker terug.'

Een andere keer schreef iemand dat Kusters 'een pgb-handophouder' is, die zijn vrouw 'exploiteert' voor zijn 'riante levenswijze'. 'Hij stopte graag met werken om de pgb te misbruiken.' Kusters: 'Toen was ik even heel kwaad, omdat het om mijn vrouw ging. Maar toen ik was afgekoeld merkte ik dat ik er een paar vrienden aan had overgehouden, mensen die me steunden. Dat is wel weer leuk.'

Sociale media trekken vooral asociale mensen aan en zij schreeuwen het hardst
René Kusters
Hopeloos

Sinds Kusters zes jaar geleden werd ontslagen bij de plasticfabriek waar hij negentien jaar had gewerkt zit hij hele dagen binnen. Nu zorgt hij fulltime voor zijn 19-jarige zoon Erik en zijn vrouw Linda, die multiple sclerose (MS) heeft en in een rolstoel zit. Ze leven van de inkomsten uit haar persoonsgebonden budget (pgb). 'Soms is het lastig, zeker toen vorig jaar bleek dat Erik de ziekte van Crohn had. Toen moesten we steeds naar het ziekenhuis omdat hij maar bleef afvallen. Maar zielig doen helpt niet. Ik heb voor mijn vrouw gekozen en dus ook voor haar ziekte. Daar kan ik toch niets aan veranderen, dus ik maak er het beste van.'

Zonder Facebook zou hij zich stierlijk vervelen, geeft hij meteen toe. 'Ik zou de aanspraak missen, en andere denkwijzen. Ook daarom doe ik dit.'

Wat ook scheelt: Kusters is een fanatiekeling, maar staat niet alleen. Het 'kapen' van haatpagina's is onder meer mensen een geliefde tegenreactie geworden. In besloten Facebookgroepen met namen als Nederland in harmonie, Moslim or not: united we stand strong en Nederland zonder haat en leugens (3.500 leden), waar ook de Dordtenaar lid van is, worden haatpagina's en racistische berichten tegenwoordig razendsnel gesignaleerd. Daardoor weet Kusters ze te vinden én krijgt hij soms bijval, zodat ook anderen ineens vrolijke plaatjes posten.

Kuster zorgt fulltime voor zijn 19-jarige zoon Erik en zijn vrouw Linda
Hopeloos

Annexatie

Hun gezamenlijke annexatie van 'Uitzwaaidag Islam', een Facebookpagina die was opgericht om 'Islam en consorten' bij de Tweede Kamerverkiezingen vaarwel te zeggen, ziet de mantelzorger als hun grootste succes. Leden van zijn groep en duizenden Nederlandse moslims besloten het voornemen tot 'uitzwaaien' positief op te vatten: als een lief gebaar voordat ze op vakantie gingen.

Ze veranderden de pagina in een mum van tijd in een baken van vakantievoorpret, door dagenlang foto's van vertrekhallen te delen en teksten voor uitzwaaispandoeken te bespreken. 'Is het te vroeg om nu al de koffers te pakken?', vroeg een Nederlandse moslim zich enthousiast af. 'Ik kan niet wachten!' Door de stortvloed aan vrolijke berichten werden de islamcritici die de pagina hadden opgericht volledig van het toneel verdrongen. Kusters moet grijnzen als hij eraan terugdenkt. 'Als mensen mee gaan doen, wordt het heel verslavend. Dan zit ik weleens hardop te lachen achter mijn computer.'

Dat zo'n Facebookgroep meer kan zijn dan alleen een digitaal bondgenootschap merkte Kusters voor het eerst op zijn verjaardag. 'Ik had in die groep gezegd dat ik jarig was, maar ook dat het een karig feestje werd, vanwege geld. Toen zei iemand die ook in Dordrecht woonde: 'O, ik heb nog wel wijn', en is toen twee kisten komen brengen. Even later stond iemand anders van Facebook voor mijn deur, met limonade. Toen wist ik: dit zijn toch wel goede mensen.'

Ze veranderden de pagina in een mum van tijd in een baken van vakantievoorpret
Annexatie

Voor Kusters was dat belangrijk. Omdat hij sinds de ziekte van zijn vrouw veel vrienden is kwijtgeraakt, maar ook omdat hij die wijn zelf nooit had gekocht. Kusters glimlacht verlegen en haalt zijn schouders op. 'Er is weinig ruimte voor leuke dingen, maar je moet leven met wat je hebt. Zo lang mijn internet maar werkt.'

Uiteindelijk gelooft Kusters in aardig zijn, ook al maken zijn Facebook-ervaringen hem af en toe moedeloos. 'Ik ben heel nieuwsgierig en als ik iets van moslims wil weten krijg ik vaak netjes antwoord. Maar als ik mensen vraag waarom ze op Wilders stemmen, zeggen ze alleen maar: daar heb je weer zo'n linkse goedmens, of hoe het ook heet. Daar heb je weer een boomknuffelaar. Bij extreem-links merk ik hetzelfde. Daar word je ook meteen weggezet als je iets wil weten, alleen dan als een racist met een bord voor zijn kop.'

Als Kusters op 15 maart voor het eerst weer stemt, is dat waarschijnlijk op de SP, omdat die partij volgens hem het meest voor de zorg doet. 'En ja, mijn vrouw is toch ziek.' Wat hij vooral wil: voorkomen dat iemand aan de macht komt die zich net zo gedraagt als de Facebookers die hij dagelijks probeert te overtuigen. 'Veel reaguurders zitten veilig achter hun computertje gal te spuwen. Bij hen is de deur voor discussie al meteen dicht. Wilders is net zo.'

Kusters stemt op 15 maart waarschijnlijk op de SP, vanwege de zorg
Annexatie

Nepnieuws

Na de Amerikanen moeten ook Duitsers, Fransen, Nederlanders en Tsjechen vrezen voor de invloed van nepnieuws in aanloop naar de landelijke verkiezingen dit jaar. Daarvoor waarschuwen politici en inlichtingendiensten. Regeringspartijen in drie van deze vier landen broeden ofwel op een wetsvoorstel dat sociale mediabedrijven dwingt nepnieuws binnen een dag te verwijderen (Duitsland), een wet die de makers van nepberichten bestraft (Frankrijk) of een overheidsdienst die actief fakenieuws gaat bestrijden (Tsjechië). De Nederlandse overheid onderneemt vooralsnog niets.

Nepnieuws is hier vooral terug te vinden op obscure blogs, extreme websites en Facebookpagina's. Daar doen complottheorieën over migranten de ronde en worden dikwijls berichten van dubieuze websites als het door Rusland gefinancierde Russia Today en Sputnik gepapegaaid. Deze sites brengen de 'Kremlinversie' van de waarheid, die in sommige gevallen pertinent onwaar blijkt.

Sinds Trumps overwinning wordt vooral Rusland gezien als kwade genius achter het nepnieuws. Maar sociale netwerken krijgen ook forse kritiek. De platforms zouden te weinig doen om te voorkomen dat nepberichten een groot publiek bereiken en nauwelijks onderscheid maken tussen wat nep is en wat niet.

Facebook kondigde aan met onafhankelijke factcheckbureaus te gaan samenwerken, die gerapporteerde berichten gaan onderzoeken. Verhalen die onwaar blijken moeten een 'betwistbaar'-label krijgen. Daarnaast zal een aanpassing van het algoritme in de tijdlijn nepnieuws naar beneden dringen. In de VS zijn deze maatregelen al zichtbaar, maar in Europa ging het sociale netwerk vooralsnog alleen in Duitsland met factcheckers van een journalistiek onderzoeksbureau in zee. Daar ging het offensief tegen nepnieuws maandag van start.

Volgens de Europese Commissie moeten sociale media ook haatberichten sneller aanpakken. Uit onderzoek blijkt dat Facebook, Twitter, YouTube en Microsoft slechts 40 procent van de berichten die als aanstootgevend worden aangemerkt binnen 24 uur beoordelen. In Duitsland loopt zelfs een rechtszaak tegen Mark Zuckerberg en een aantal andere Facebookmanagers wegens het niet optreden tegen haatberichten.

In Nederland kregen het Meldpunt Internet Discriminatie (MiND) en Meldpunt Discriminatie Internet (MDI) in 2015 samen 1.585 meldingen over discriminerende online uitingen binnen, bijna 7 procent meer dan een jaar eerder. De meldpunten signaleren een opvallende stijging van hatelijke uitingen aan het adres van migranten en asielzoekers. Cijfers over 2016 zijn niet bekend.