Direct naar artikelinhoud

Wat heeft de lijsttrekkersverkiezing de PvdA opgeleverd?

Het vertrek van Hans Spekman, dat vandaag werd aangekondigd, valt deels terug te voeren op de lijstrekkersverkiezing eind vorig jaar. Lees hier terug hoe dat ging.

Lodewijk Asscher en Diederik Samsom Beiden wachten achter de coulissen tot ze de zaal in moeten bij het lijsttrekkersdebat in Tilburg.Beeld Marcel van den Bergh / de Volkskrant

Is de lijsttrekkerverkiezing bij de PvdA geslaagd? Het antwoord vanuit het partijbureau is een volmondig ja. Voorzitter Hans Spekman vindt het nog te vroeg om publiekelijk te evalueren, maar zijn woordvoerder levert met plezier de positieve cijfers:  Er zijn 2.900 nieuwe leden bijgekomen, de debatten waren 'hartstikke leuk en iedere keer in een bomvolle zaal' en doordat de kandidaten bijna alle afdelingen zijn langs geweest is er intern 'echt weer reuring' ontstaan.

Toch zijn er ook andere geluiden te horen. Bijvoorbeeld van Dig Istha, de voormalige campagnestrateeg, die afgelopen zomer al naar Spekman stapte met een dringende waarschuwing: 'Je moet niet twee van onze beste mensen om hun politieke leven laten vechten. Dat is een grote strategische fout.'

Nu ziet Istha zich in zijn gelijk bevestigd. En ook daar zijn cijfers bij te leveren. Volgens TNS Nipo is de PvdA de afgelopen twee weken gezakt van 11 naar 7 zetels, ook in andere peilingen is er hoogstens sprake van stagnatie. 'Als de PvdA al in een lift zit, dan is het de lift omlaag', merkte talkshowhost Jeroen Pauw eerder deze week venijnig op.

Istha was niet de enige die waarschuwde voor dit scenario. Ook Diederik Samsom toonde aan het einde van de zomer twijfels in een gesprek met Spekman, Lodewijk Asscher en Jeroen Dijsselbloem. Pogingen om andere (vrouwelijke) kandidaten te mobiliseren waren mislukt en Samsom zag opeens een tweestrijd met Asscher opdoemen. De vicepremier van kabinet tegen de architect van het kabinet: 'Wordt dat niet heel ongemakkelijk?,' vroeg Samsom zich af.

Veel PvdA'ers deelden het sentiment van Ahmed Aboutaleb: Je gaat niet het gevecht aan met een partijleider die je jarenlang hebt gesteund

De vraag werd nooit beantwoord, ook omdat Samsom zelf geen uitweg bood, zo valt bij medestanders van Asscher te horen. De nooit uitgesproken optie was dat hij zelf zou plaatsmaken - 'in het belang van de partij'. Dan hadden zich waarschijnlijk ook meer kandidaten gemeld. Nu deelden veel PvdA'ers het sentiment van Ahmed Aboutaleb: Je gaat niet het gevecht aan met een partijleider die je jarenlang hebt gesteund.

Na de aftocht van rebel Jacques Monasch bleef alleen Asscher over, al wist ook hij dat het verwijt van broedermoord op de loer lag. Medestanders prijzen zijn moed. Heel wat PvdA'ers vrezen dat Samsom het tij niet kan keren, maar Asscher is de enige die iets onderneemt.

Toch zal bijna niemand bestrijden dat het inderdaad 'ongemakkelijk' is geworden. Al meteen bij het eerste debat. Asscher uitte kritiek op het eigengereide leiderschap van Samsom. Ook leek de vicepremier zijn handen af te trekken van de omstreden formatie van Rutte II ('je hebt gekwartet met onze waarden').

Samsom treurde een dag later publiekelijk over de aanval van zijn 'beste politieke vriend'. Hij kreeg ook bijval van partijgenoten. 'Niet chique wat Lodewijk doet', was het terugkerende oordeel.

Medestanders van Asscher zagen vooral strategie in het verdriet van Samsom, die nog steeds op de sympathie van veel leden kan rekenen. Door verdrietig te reageren op de kritiek van de vicepremier ging de 'gunfactor' van Samsom ('ik heb alles gegeven')  alleen maar omhoog. Niet voor niets roept hij leden nu op 'met het hart' te stemmen.

Toch kan Samsom onmogelijk verrast zijn geweest door de kritiek, zo valt in het kamp van Asscher te horen. Toen Samsom de vicepremier benaderde voor de lijsttrekkersverkiezing, zou de Amsterdamse PvdA'er meteen hebben gezegd dat hij tijdens een campagne de verschillen zou benadrukken. Die verschillen zijn er volgens medestanders ook wel degelijk. Asscher is sceptischer over de EU, strenger op het vlak van integratie, meer gericht op ideologische waarden.

Samsom wuifde de verschillen juist weg. 'Het enige waar Lodewijk en ik het niet over eens zijn, is dat ik weg moet', zei hij  al bij het eerste debat.

Medestanders van Asscher zagen vooral strategie in het verdriet van Samsom
De baten van de interne strijd zijn beperkt gebleven, terwijl de interne verdeeldheid wel is geëtaleerd

'Hier wordt een democratisch moment vermoord,' concludeerde Monika Sie, ex-directeur van het wetenschappelijk bureau en supporter van Asscher deze week bitter bij De Correspondent. 'De verschillen moeten worden benoemd in plaats van verhuld.'

Televisiedebatten zijn uiteindelijk helemaal uitgebleven. Vooral Asscher had er geen zin meer in. 'Mijn buren weten niet eens dat er een verkiezing is' constateert een PvdA-Kamerlid nu teleurgesteld. Zelfs de bekendmaking van de uitslag vandaag dreigt weggedrukt te worden door het vonnis in het Wildersproces.

Zo zijn de baten van de interne strijd beperkt gebleven, terwijl de interne verdeeldheid wel is geëtaleerd. Beide kandidaten kunnen volgens peilingen op ongeveer 50 procent van de stemmen rekenen. Ook het partijestablishment is gespleten. Een deel van de fractie heeft zich achter Asscher geschaard. Ministers als Jeroen Dijsselbloem en Ronald Plasterk steunen juist weer Samsom.

De twijfels zullen ook na vandaag voortduren. Bij Samsom blijft onduidelijk hoe hij het verloren vertrouwen van de kiezers gaat terugwinnen. Voor Asscher is het alleen maar moeilijker geworden om afstand te nemen van het kabinetsbeleid, nu Samsom hem zo aan de borst heeft gedrukt.

De nieuw gekozen leider hoeft ook niet te rekenen op een kalm begin. De PvdA moet nog de rest van de kandidatenlijst bekendmaken. Dat gebeurt vlak voor de Kerst - een ongelukkige timing, want het staat vast dat heel wat PvdA'ers teleurgesteld gaan worden. 'We organiseren onze eigen ellende,' verzucht voormalig campagnestrateeg Istha.

Aan de nieuwe partijleider om het allemaal goed te maken.