Is het wantrouwen in de politieke partijen niet te groot geworden?

Onlangs zag ik voor de derde keer Das Experiment, de Duitse film uit 2001 over het Stanford-gevangenisexperiment uit 1971. Ik heb daar vaak over geschreven.

In werkelijkheid scheidde onderzoeker Philip Zimbardo studenten in twee groepen: bewakers en gevangenen. Al snel bleek dat de bewakers de gevangenen begonnen de martelen et cetera (ik geef hier een onvolledige weergave van het experiment).

Op dit experiment kwam veel kritiek. De BBC heeft toen zelf een nauwgezetter experiment gedaan, dat de wereld is ingegaan als de BBC prison study.

Dit experiment toonde aan dat Philip Zimbardo niet helemaal ongelijk had, maar er was een groot verschil. Wat bleek was dat als je zowel gevangenen als bewaarders een min of meer democratisch systeem voorzette er minder excessen plaatsvonden. Liet je die democratische controle weg, dan ontstond er vrij snel tirannie.

Ik vind dat een stevig argument vóór democratie. Maar het toont tegelijkertijd aan dat als die democratie om de een of andere manier wegvalt (het vertrouwen is op of er wordt aan de democratische fundamenten gerommeld), de boel snel uiteenvalt.

Leven we nu in een tijd waarin de democratie onder druk staat? Absoluut.

Dat kun je alleen al zien aan de hoeveelheid literatuur die over de democratie verschijnt - deze maand al een boek of tien - en aan de studies die over democratie gaan, alsook aan de hoeveel­heid nieuwe partijen die worden opgericht uit onvrede met de huidige democratie.

Je zou dat een positieve ontwikkeling kunnen noemen, maar tegelijkertijd relativeert het de democratie. Werkt het systeem wel efficiënt? Is een dictator niet beter?

Die twijfel aan democratie vind ik het zorgelijke aan deze tijd. Is het wantrouwen in de politieke partijen niet te groot geworden?

De democratie staat onder druk omdat we denken dat onze invloed gering is; we kunnen maar één keer in de vier jaar stemmen, en dan moet dat op een partij zijn waarmee je het ongeveer eens bent. Maar als je het nou met niet één partij eens bent?

Dat is mijn positie. Ik moet mezelf in maart dwingen te stemmen. Maar op wie of wat? Ik kan duizend keer zeggen dat ik niet links ben en niet rechts, dat ik geen PVV'er ben, en geen SP'er, geen PvdA'er, geen VVD'er en geen CDA'er, maar wat dan?

Hoe hou ik de tirannie buiten de deur?

Theodor Holman (1953) is columnist, schrijver, televisie- en radiomaker. Elke dag, uitgezonderd zondag, lees je hier zijn column. Reageren? t.holman@parool.nl