Waarom Wallonië tegen Ceta is

Bioboer Luc Hollands runt samen met zijn zoon een kleine boerderij met 95 melkkoeien in de glooiende heuvels vlak onder de Nederlandse grens met Zuid-Limburg. De Franstalige boer, die ook een behoorlijk mondje Nederlands spreekt, moet niets van Ceta hebben. Hollands is een van de aanvoerders van het verzet van kleine Waalse (en Vlaamse) boeren tegen het handelsverdrag dat de Europese Unie wil sluiten met Canada.

"Zo'n internationaal akkoord maakt lokale ondernemers kapot", zegt Hollands, bestuurslid van MIG-FMB, een alternatieve landbouworganisatie voor familiale melkveebedrijven in België. Kijk naar wat er in Mexico, Canada en de Verenigde Staten is gebeurd toen zij zo'n vrijhandelsakkoord sloten. "Alle melk wordt daar nu in het zuiden geproduceerd in grote stallen, zonder goede controle op de kwaliteit en zonder arbeidsbescherming voor de werknemers. Mensen laten zich de kop gek maken dat zo'n verdrag beter is voor de economie, maar uiteindelijk is het alleen goed voor multinationals."

Hollands is bang dat met Ceta - en daarna met TTIP, het handelsakkoord waarover met de Verenigde Staten wordt onderhandeld - zulke praktijken ook België binnensijpelen. Zijn schrikbeeld: multinationals die boerderijen opkopen en kleine boeren die het toch al moeilijk hebben wegconcurreren tot ze een monopolie hebben.

In theorie zou Hollands kunnen profiteren van Ceta. In Canada liggen de melkprijzen een stuk hoger dan in België. Maar profiteren, dat wil hij helemaal niet. "Wat is de bedoeling: moeten wij de Canadese melkboeren soms kapot concurreren?", vraagt hij cynisch. "Wij Waalse boeren moeten zorgen voor het eten van de mensen in Wallonië. Wat is er achterlijk aan dat standpunt?"

Het Waalse verzet tegen Ceta is succesvoller dan velen tot vorige week hadden gedacht. Het parlement in Namen weet het beoogde handelsakkoord met Canada al meer dan een week te blokkeren. Het verdrag regelt dat importtarieven omlaaggaan en vereenvoudigt de regels voor onderlinge handel. Grootste bezwaar van de Walen is het arbitragesysteem dat conflicten tussen investeerders en overheden moet beslechten. Via dat systeem zouden multinationals grote schadeclaims bij overheden kunnen neerleggen. Ook na nieuwe onderhandelingen met Canada wilden de Walen afgelopen vrijdag niet instemmen.

Vanwege de ingewikkelde Belgische staatsstructuur moeten alle vijf Belgische regionale parlementen instemmen met het handelsverdrag. Pas daarna kan de federale regering van Charles Michel haar handtekening zetten.

De Walen zien het blokkeren van Ceta dan ook als hun goed recht. Jarenlang ijverden Vlaamse partijen voor meer regionale zeggenschap, zodat ze zo min mogelijk met de linkse Walen te maken zouden hebben bij het maken van hun beleid. Handel is een van de regionale bevoegdheden. Maar bij het sluiten van internationale handelsverdragen zijn de Vlamingen nu juist afhankelijker geworden van de Waalse stem.

Als je dat recht hebt, moet je het ook gebruiken, redeneren Waalse politici. "Het is belangrijk om op te komen voor principes", zei de Waalse premier Paul Magnette van de Parti Socialiste (PS). "Het democratisch proces moet zijn beslag krijgen." Of zoals de voorzitter van de extreem-linkse PTB het verwoordt: "De Walen redden de democratie in Europa door een inhoudelijk debat te voeren dat elders de kop in is gedrukt."

Dit tot verbijstering van Vlaamse politici die de afgelopen week hun gal spuwden over hun landgenoten. Het verzet tegen Ceta is niets anders dan politiek opportunisme van de Parti Socialiste, zeggen zij.

De PS was juist jarenlang voorstander geweest van het handelsverdrag met Canada. Onder leiding van premier Elio Di Rupo stemden ze keer op keer in met iedere nieuwe stap in het onderhandelingsproces. Maar twee jaar geleden vormde de Franstalige liberaal Charles Michel een centrum-rechtse regering met enkel Vlaamse partijen en dus zonder de Franstalige socialisten. Sindsdien doet de PS er vanuit Wallonië alles aan om de nationale regering dwars te zitten, klagen Vlaamse partijen.

Ook volgens hoogleraar economie Paul De Grauwe laat de Waalse weerstand tegen Ceta zich vooral politiek verklaren, in plaats van economisch. "In Wallonië zal de invoering van Ceta een minimaal effect hebben, omdat de handel met Canada er van heel ondergeschikt belang is." Vooral Vlaanderen zou profiteren van Ceta. "De export van België komt voor 75 tot 80 procent uit Vlaanderen. Dat creëert verschillende percepties over wat in het landsbelang is. Vlaamse exporteurs en industriëlen willen graag een handelsverdrag en hebben daar flink voor gelobbyd. Die lobby was in Wallonië heel klein."

Daarbij komt dat de Parti Socialiste in rap tempo haar achterban verliest aan de extreem-linkse Parti du Travail de Belgique (PTB). Deze marxistische splinterpartij is de laatste weken in de peilingen omhooggeschoten tot meer dan 16 procent en is daarmee de twee na grootste partij van Wallonië. De PS blijft in diezelfde peilingen verliezen. De Grauwe: "De PTB oefent enorme druk uit op de PS om haar agenda te verwezenlijken." Die agenda is antikapitalistisch en dus zeker tegen handelsakkoorden als Ceta.

En dus komt het verzet tegen Ceta niet alleen voort uit politiek opportunisme. De PS zou zich nooit tegen het handelsverdrag verzetten als de partij niet wist dat dat verzet in Wallonië weerklank zou vinden.

Tekst loopt door onder afbeelding.

De cijfers
Wallonië beslaat 55 procent van het oppervlak van België en telt 3,5 miljoen inwoners.
Vlaanderen is met 6,5 miljoen inwoners dubbel zo dichtbevolkt.

Werkloosheidsgraad 2015:
Brussel - 17,5%
Vlaanderen - 5,2%
Wallonië - 12%
België (gemiddeld) - 8,6%
EU gemiddeld - 9,6%
Nederland - 6,9%

Gemiddeld netto inkomen:
Vlaanderen - 18.163 euro
Wallonië - 16.104 euro
Brussels Hoofdstedelijk Gewest - 13.525 euro
België (gemiddeld) - 17.019 euro

Aantal jongeren van 15 tot 24 jaar dat geen baan heeft en geen opleiding volgt, in 2015:
Vlaanderen - 9,5%
Wallonië - 15%
Brussel - 17,5%
België (gemiddeld) - 12,2%
EU - 12%
Nederland - 4,7%

Arme families

Boer Hollands verwoordt een gevoel dat bij veel Walen leeft. "Mensen worden louter nog gezien als consument. Politici laten rijken alleen maar rijker worden. Ondertussen zijn hier steeds meer arme mensen. Voor wie werken die politici eigenlijk? Ze hebben geen gevoel voor kleine families."

Dat gevoel leeft echt niet alleen bij boeren, zegt Wallonië-kenner en publicist Guido Fonteyn. "Wallonië is lang een welvarende regio geweest door de productie van steenkool en staal. Die zware industrie is de afgelopen dertig jaar in rap tempo verdwenen omdat bedrijven elders meer winst konden maken. Als je door oude industriegebieden loopt zie je streken in verval. De Walen weten wat het betekent om je rijkdom te verliezen. In Wallonië hebben ze de balans opgemaakt en weten ze wat er gebeurt als je de deuren openzet voor buitenlandse privébedrijven."

Dat de Waalse premier Magnette niet wil instemmen met Ceta is daarom begrijpelijk, zegt Fonteyn. Magnette is namelijk ook burgemeester van het geplaagde Charleroi, waar nu Caterpillar, een van de laatste grote bedrijven, de deuren sluit. "Vlamingen en Nederlanders maken nu pas mee dat grote bedrijven vertrekken. In Wallonië wordt men er al sinds de jaren zestig mee geconfronteerd."

Terwijl tegenstanders van Ceta de Walen afgelopen week vergeleken met Asterix en Obelix - de Galliërs die weerstand bieden tegen de Romeinen - verweet de Belgische regering hen angst voor vooruitgang.

Het lijkt inderdaad of een deel van de Walen niet mee wil in de vaart der volkeren, stelt econoom De Grauwe. "Dat heeft iets pathologisch. Veel Waalse steden bieden geen prettige aanblik. Dat heeft te maken met de grote moeite om met oude dingen te breken en nieuwe op te bouwen. En in Charleroi, Henegouwen en Luik, het oude industriebekken, zijn de vakbonden heel sterk." Juist in die regio's is de PTB-achterban het grootst. "Met een antikapitalistische houding is het moeilijk om een regio uit het slop te halen. De houding van vakbonden en politici, die liever hun eigen positie veiligstellen, helpt daarbij niet."

Toch is het beeld van de Waalse achterblijvers incompleet, meent De Grauwe. "In de streek ten zuiden van Brussel en rond Namen wordt bijvoorbeeld flink geïnnoveerd en is er groei. Economisch gezien groeien Vlaanderen en Wallonië naar elkaar toe. De afgelopen jaren kende Wallonië meer economische groei dan Vlaanderen en stegen de inkomens er gemiddeld sneller. Al komt dat ook doordat Vlaanderen minder hard groeide."

De Walen kunnen inderdaad moeilijk afscheid nemen van hun industriële erfenis, zegt cultuurhistoricus Kristof Smeyers. Hij is verbonden aan het University College London en co-auteur van het onlangs verschenen boek 'Het gestolde land, een economische geschiedenis van België'.

"De Waalse economische cultuur is gebouwd op de steenkoolmijnen en staalfabrieken", zegt Smeyers. De sociale overlegstructuur en het verzet tegen hervormingen en modernisering komen voort uit dat turbulente economische verleden.

Maar het is een cliché dat Wallonië voor zijn welvaart nog altijd afhankelijk is van Vlaanderen en wordt geregeerd door de Waalse socialistische partij en de vakbonden, zegt Smeyers. Sinds de eeuwwisseling wordt er geïnvesteerd in onder meer farmaceutica, biowetenschappen, agro-industrie en mechanical engineering. Aan universiteiten ontstaan spin-offs en start-ups. "Het verschil in economische groei tussen Wallonië en Vlaanderen is de laatste jaren veel verkleind en het bedrag dat Wallonië investeert in onderzoek en ontwikkeling ligt hoger dan in Vlaanderen."

Het verzet tegen Ceta kan daarom niet afgedaan worden als afkeer van globalisering en innovatie door kleine Walen, meent Smeyers. "Alle tegenstanders, ook buiten Wallonië, zetten vraagtekens bij de democratische legitimiteit van het verdrag en zien een bedreiging van de rechtstaat."

Chinese Bordeaux

Voor boer Hollands gaat het uiteindelijk om de vraag in wat voor wereld we willen leven: "Eén die draait om geld of om mensen?" Hij heeft zijn hoop gevestigd op de vraag van 'wakkere burgers' naar biologische, lokale producten en werkt in een coöperatie met andere kleine boeren en kaasmakers. Maar voor grote boeren is dat te laat, zegt Hollands. "Hier in de omgeving hebben in drie maanden tijd drie melkveehouders zelfmoord gepleegd, omdat zij veel hadden geïnvesteerd maar het hoofd niet meer boven water konden houden."

Het droombeeld van voorstanders van handelsakkoorden is het schrikbeeld van Hollands. "Straks kun je betere en goedkopere Chinese Bordeaux drinken dan ze in Frankrijk kunnen maken, jubelen liberale politici. Als je zo naar de wereld kijkt houdt het op, hè."