Opinie

Dit is een artikel uit het NRC-archief De artikelen in het archief zijn met behulp van geautomatiseerde technieken voorzien van metadata die de inhoud beschrijven. De resultaten van deze technieken zijn niet altijd correct, we werken aan verbetering. Meer informatie.

9/11 en MH17: burgers willen landen zelf dagvaarden

Zouden de nabestaanden van MH17 óók direct tegen Rusland willen kunnen procederen? In de VS is het na gisteren voor burgers mogelijk geworden. Erik Boerma beschrijft in de Togacolumn hoe de 9/11 nabestaanden nu Saoedi-Arabië direct kunnen dagvaarden.

Gisteren, 28 september, was een meer dan symbolische dag voor toegang tot het recht. Nabestaanden van de aanslag op de Twin Towers in New York boekten namelijk een grote overwinning. Zij houden het Koninkrijk Saudi Arabie (mee) verantwoordelijk voor die aanslagen; tot nu toe konden zij met hun klacht niet bij een Amerikaanse rechter terecht. Deze zou zich namelijk onbevoegd moeten verklaren omdat de Amerikaanse rechter geen rechtsmacht toekomt in zaken tegen andere landen. Die zijn immers immuun.

Senaat maakt veto ongedaan

De vorig jaar aangenomen wet “Justice against Sponsors of Terrorisme Act (JASTA)”  maakt  dit wel mogelijk. Inperking van immuniteit wordt herzien als er sprake is van terrorisme – op Amerikaanse bodem - en die buitenlandse overheid moedwillig of  onrechtmatig zou hebben gehandeld, bijvoorbeeld door bewust niet in te grijpen of mee te werken aan die daden. (Nalatigheid is niet voldoende.)  President Obama sprak eerder een veto uit tegen JASTA –  en dat veto werd gisteren door de Amerikaanse Senaat vrijwel unaniem ongedaan gemaakt, met 97 tegen 1 stem. De enige tegenstemmer stelde zich, met Obama, op het standpunt dat met JASTA de deur open zou gaan voor andere landen om met soortgelijke regelgeving te komen, tegen Amerika. En dat zou  Amerikaans militair optreden in de wereld bemoeilijken.

Het definitief worden van JASTA werd door nabestaande daarentegen met gejuich ontvangen omdat deze wetgeving “really about pursuing justice” zou zijn. Burgers, en niet de Amerikaanse overheid, kunnen nu zelf aan zet komen.

Er was ondertussen wel steeds meer aarzeling bij de voorstemmers over de impact van deze wet. Het vertrouwen dat de senaatsleden over de “fairness” van de Amerikaanse rechtspraak hebben, geldt niet in gelijke mate de rechtsstelsels van andere staten. Het argument van een voorstander dat “Jasta goes after only the guilty” zal andere landen niet weerhouden van soortgelijke regelgeving.

 

De buitenlandse verhoudingen tussen de VS en andere landen zullen de komende tijd dus fors onder druk komen te staan. Dat politiek zich niemand wilde branden door tegen de wet te stemmen is nog wel te begrijpen, zeker zo vlak voor de Amerikaanse verkiezingen.

Politieke wetgeving is alleen niet altijd verstandig. Toen JASTA werd aangenomen was er in Nederland weinig aandacht in de Kamer voor de implicaties er van. Dit gebrek aan interesse zal wel gaan veranderen. Gisteren werd eveneens de uitkomst van het onderzoek naar het neerschieten van het Maleisische vliegtuig MH-17 gepresenteerd. De politieke reactie was vrij eenduidig, namelijk dat de daders voor een internationaal (straf) tribunaal zou moeten worden gebracht. Of en waar er een tribunaal komt is echter de vraag. Een eerder verzoek om hiertoe een VN-tribunaal op te richten werd al eerder door Rusland met een veto tegengehouden.

In elk geval, ook hier zullen rechters de vraag moeten beantwoorden of ze wel bevoegd zijn. Voor nabestaanden van deze ramp zal moeilijk te verteren zijn indien er in het geheel geen  tribunaal zou komen of indien rechters zich niet bevoegd verklaren.

https://youtu.be/a1txv5qMIzk

Een groep nabestaanden heeft daarom het heft in eigen handen genomen door een claim tegen Rusland in te dienen bij het Europese Hof van de Rechten van de Mens. Na vaststelling van een schending van mensenrechten wil men onderhandelen over schadevergoeding. Een dergelijke procedure is eigenlijk een omweg - direct procederen tegen een Staat kan (nog) niet zolang immuniteitsregels daar aan in de weg staan. Waarschijnlijk is dat ook in Nederland de politieke roep zal ontstaan op wetgeving gelijk aan JASTA. Vanuit het perspectief van toegang tot het recht voor burgers is dat wellicht een goede stap, maar vanuit het perspectief van immuniteit van staten onderling in elk geval discutabel. Maar wie zal durven tegenstemmen?

 

Erik Boerma is insolventierechter bij de rechtbank Oost-Brabant. De Togacolumn wordt wekelijks geschreven door een rechter, een advocaat en een vertegenwoordiger van het Openbaar Ministerie.