Vechten voor groene stroom tegen Spaanse energiereuzen

"Ik dacht dat het hoogstens een paar duizend euro zou kosten om even een kabel door te trekken, maar ik moest 80.000 euro neertellen. Voor elektriciteit!", vertelt Gijsbert Huijink (47) verbouwereerd, uitkijkend over een vredig meertje in het Catalaanse stadje Banyoles, waar net een paar roeiers voorbijvaren.

Bijna overwerkt ontvluchtte de econoom tien jaar geleden Roemenië, waar hij Nederlandse bedrijven bijstond te midden van gekmakende post-Ceausescu-bureaucratie. In de Catalaanse bossen in Noordoost-Spanje kochten hij en zijn vrouw Trudy een oud pand om van een rustiger leven te genieten. Maar ja, daar had hij op z'n minst elektriciteit voor nodig.

"Toen ik zag hoe duur het allemaal was, dacht ik: dan doe ik het zelf wel", herinnert Huijink zich. Maar ook het plaatsen van zonnepanelen op zijn dak bracht een ingewikkelde papiermolen en torenhoge kosten met zich mee. Zo liep Huijink wederom vast in een bureaucratische molen van jewelste. Ditmaal niet de Roemeense, maar de Spaanse.

Huijink, bij wie inmiddels - tegen een hoge prijs - het licht brandde, liet zijn ongenoegen eens vallen op de Universiteit van Girona, waar hij lesgaf. Daar hoorde de Nederlander al gauw dat hij niet de enige was die moe was van de inflexibele houding van de dure Spaanse energiemaatschappijen. En dat er veel behoefte was aan groene stroom.

Huijink vatte de koe bij de horens en peilde zes jaar geleden of er in zijn omgeving genoeg animo was om gezamenlijk stroom op te wekken; 350 man die elk 100 euro inlegden had hij daarvoor nodig. Die waren verassend genoeg in een mum van tijd gevonden, waarna hij plotseling aan het hoofd stond van een elektriciteitsmaatschappij.

Omzet van 23 miljoen
Of beter gezegd een energiecoöperatie: Som Energia (Wij zijn energie in het Catalaans), dat zonder winstoogmerk opereert, groeide als kool. Zes jaar later heeft hij namelijk 37.000 klanten en dit jaar een verwachte jaaromzet van 23 miljoen euro. Huijink leidt het bedrijf vanuit het nabijgelegen Girona inmiddels in een team. Met zo'n tweehonderd nieuwe contracten per week is het volgens hem nu zelfs een van de snelst groeiende energiecoöperaties in Europa. Alle reclame gaat van mond tot mond. Vanwege de coöperatieve vorm zijn veel afnemers mede-eigenaar.

Huijink is ervan overtuigd dat het geen toeval is dat juist hij als buitenlander de eerste was die in Spanje met een groene-energiecoöperatie op de proppen kwam. "Hier worden dit soort initiatieven doelbewust tegengewerkt, terwijl in andere landen particulieren juist gestimuleerd worden om zelf groene stroom op te wekken. In Brussel zijn ze razend enthousiast, maar van de Spaanse energieminister heb ik nog nooit wat gehoord", vertelt Huijink teleurgesteld.

Tekst loopt door onder afbeelding.

Dit komt volgens de Nederlander door het 'monopolie' van een paar grote spelers op de Spaanse energiemarkt, die de zaken liever in eigen hand houden. Huijnk ziet een sterke verwevenheid tussen politiek en de energiereuzen. De sector heeft een machtige lobby doet graag een beroep op draaideurpolitici. Het oerwoud van regels is volgens Huijink bovendien nauwelijks doordringbaar voor een gewoon mens. "Veel energiewetgeving stamt nog uit de Franco-tijd. Ik ben ervan overtuigd dat de regels bewust zo complex mogelijk worden gehouden, zodat alleen gespecialiseerde juristen, die de grote bedrijven in dienst hebben, ermee uit de voeten kunnen."

Zonnebelasting
Professor in duurzame energie Carlos Veganzones van de polytechnische universiteit Madrid wordt ook niet bepaald vrolijk van de houding van de overheid tegenover particuliere groene stroomopwekkers. "Het wordt zeker niet aangemoedigd. Maar dat komt vooral omdat de regering bang is dat iedereen in het wilde weg zonnepanelen gaat ophangen. Dan ontstaat er chaos", vertelt hij.

Stroomondernemers als Huijink moeten volgens Veganzones ook eens nagaan hoe belangrijk, naast het opwekken, de logistiek en het netwerk zijn. De academicus doelt op een vorig jaar goedgekeurde wet die door critici de 'zonnebelasting' wordt genoemd: tal van regels lijken uitgedacht om het de particuliere stroomopwekker zo ingewikkeld en ongunstig mogelijk te maken. Wat je aan het net levert, ben je bijvoorbeeld kwijt, zonder enige vorm van vergoeding.

Toch heeft Veganzones begrip voor de 'zonnebelasting'. "Produceren is belangrijk, maar reguleren is net zo belangrijk. Nieuwe producenten moeten begrijpen dat zij voor stabiliteit van het net moeten betalen", zegt hij. De angst voor het falen van het netwerk zit volgens hem diep. "Spanje ligt op een schiereiland, maar qua energie zijn wij lange tijd een eiland geweest. Wij waren nooit wijdverbreid aangesloten op de netwerken van andere Europese landen."

Tussen de zonnepanelen op het dak van Huijinks huis, midden in de bossen van Vilademuls, lijkt het Spaanse energierecht ver weg. In het begin plaatste zijn energiecoöperatie ook zonnepanelen op huizen en bedrijven om de groeiende vraag aan te kunnen. Maar tegenwoordig heeft Som Energia haar eigen zonnepanelenparken, waarvan de grootste in Sevilla staat.

Tekst loopt door onder afbeelding.

Want ook al begon het allemaal klein, het bedrijf mag van Huijink nog veel groter worden. "We moeten groeien, je hebt volume nodig om dit goed en tegen een goede prijs te doen", zegt hij beslist.

Som Energia krijgt steeds meer navolgers. Zo'n twintig andere nieuwe groene-energiecoöperaties timmeren inmiddels door heel het land aan de weg.

Niet dat Spanje nog geen energie uit hernieuwbare bronnen opwekt: volgens cijfers van Eurostat is 9,2 procent van alle energieopwekking in het land groen (in Nederland is dit slechts 5,5 procent).

In de economische topjaren voor de crisis van 2008 wilde Spanje Duitsland achterna en zette het in op zwaar gesubsidieerde windmolen- en zonnepanelenparken. Maar nadat Spanje's economie was ingestort, schafte premier Rajoy de subsidies vier jaar geleden af. Dit leidde tot overcapaciteit, doordat er door de crisis minder verbruikt werd, met als gevolg dat de prijzen stegen. Omdat de subsidies zijn verdwenen, is er op dit moment weinig animo in Spanje om weer meer groene energie op te wekken.

"Als je je aansluit bij de coöperatie kies je wél voor meer groene energie", zegt Huijink strijdbaar. Bovendien kunnen de leden meebeslissen over de koers van het bedrijf en ligt de prijs volgens Huijink voor de meeste afnemers net iets lager dan bij de concurrent. "Ook word je als producent bewuster, omdat je ziet hoeveel moeite stroom opwekken kost. Dat werkt minder verbruik in de hand."

Huijnk weet nog niet of hij over een paar jaar zelf nog bij de coöperatie zit, vertelt hij terwijl hij in zijn elektrische auto door het glooiende Catalaanse landschap zoeft. "Ik ben niet per se een groene idealist, ik hou er vooral van om iets op te zetten dat gaat lopen", zegt hij. "Wij hebben trouwens ook echt een goede klantenservice. Heb je weleens met een energiemaatschappij gebeld? Verschrikkelijk."

De angst voor het falen van het netwerk zit diep bij de regering. Qua energie is Spanje lange tijd een eiland geweest.