Utopia na duizend dagen nog goed bekeken: 'Dit kan nog 30 jaar door'

'Ik kijk al sinds het begin naar Utopia. Als daar iets ergs gebeurt, zit ik gewoon te janken', zegt de Brabantse Tonny van Drunen (52). Ze is gespannen: over een paar minuten zal ze de zestien deelnemers aan het reality-tv-programma ontmoeten.

Op het Utopia-terrein in het Noord-Hollandse Laren is het feest, omdat de show vandaag duizend dagen bestaat. Van Drunen kent die plek goed. Via internet volgt ze tot in detail wat de opgesloten inwoners doen. 'De livestream zie ik altijd met een koptelefoon op, daarom heb ik zulke platte oren', grapt ze.

Het is de gemiddelde Volkskrantlezer wellicht ontgaan, maar Utopia is een succes. Bijna twee jaar na het aanvankelijk beoogde einde trekt Nederlands langstlopende realityshow dagelijks nog bijna 600 duizend kijkers op SBS6. Het marktaandeel in de doelgroep - 20- tot 54-jarigen - is 12 procent. Dat is ruim boven het gemiddelde van de zender. Wat spreekt zo aan in dit programma?

'Een nieuwe wereld starten'

Voor wie Utopia niet kent een korte samenvatting: eind 2013 trokken vijftien deelnemers in een loods, ze kregen een beperkt budget, mochten het terrein niet meer af en moesten zelf water en elektriciteit regelen. Het doel: een ideale samenleving bouwen. 'Dit is mijn grote moment om een nieuwe wereld te gaan starten', zei een van hen. Na een paar maanden pionieren begon alles te draaien en gingen de deelnemers geld verdienen voor boodschappen en luxegoederen. Dat lukt aardig, onder meer door zelfgemaakte spullen te verkopen in een webshop.

De show zit vol ruzie, geroddel en oeverloze bewonersvergaderingen. Afgelopen week maakten Billy en Jessie een einde aan hun relatie, wond Cees zich op over huisgenoten die te veel wijn dronken en klaagde Rianne dat ze het jubileumfeest bijna alleen moest organiseren: 'Jullie zijn allemaal fucking kleuters.'

Omdat iedereen op elkaars lip zit, lopen conflicten snel uit de hand, zegt voormalig telefoonverkoper Ruud Zwaan (27) via de telefoon vanaf het Utopia-terrein. Hij mag bij wijze van uitzondering met de pers praten. 'Van al het gedoe trek ik me weinig aan. Dit is toch heerlijk? Geen verplichtingen, in bed liggen zolang je wil.'

Wie al zappend in het programma valt, weet niet wat hij ziet. De tv-recensent van Het Parool omschreef het ooit als belanden op een verjaardag waar je niemand kent, iedereen ruzie heeft en aangeschoten bezoekers elkaar proberen te versieren. Youp van 't Hek noemde de inwoners in NRC Handelsblad 'werkloze randdebielen die denken dat hun leven ertoe doet omdat het wordt uitgezonden op tv'.

De vaste kijkers bij de toegangspoort oordelen anders. Zij hebben het gevoel dat ze iedereen kennen en maken gretig gebruik van de mogelijkheid zestien levens te volgen. 'Het is alsof ze vergeten dat alles wordt gefilmd', zegt Rowena Smit (27).

'Soap met echte mensen'

Verderop staat een groepje fans in zwarte T-shirts met de tekst 'Bende van 5'. Het vijftal heeft elkaar dankzij Utopia leren kennen. 'Het voelt alsof de inwoners mijn vrienden zijn', zegt Daan van Ommeren (39), alias Utopidaantje. 'In het begin keek ik 24 uur per dag naar de livestream, nu nog acht uur.'

'Je leeft mee met de deelnemers, dat is de lol van reality', meent Hummie van der Tonnekreek (71). Zij was hoofdredacteur van Big Brother, dat in 1999 de weg baande voor onder meer De gouden kooi en Utopia - stuk voor stuk programma's van John de Mol.

Nederland keek massaal naar Big Brother, nu het nieuwe er af is schakelen alleen liefhebbers van het genre nog in. Volgens SBS6 is Utopia 'een soap met echte mensen'. De doelgroep is vergelijkbaar met die van Goede Tijden Slechte Tijden; relatief veel kijkers zijn jong of lageropgeleid. Zij mengen zich zelden in het publieke debat; mede daarom krijgt Utopia weinig media-aandacht.

Fans smullen van de zorgvuldig samengestelde verhaallijnen. Een regisseur vertelde ooit hoe dat gaat: als een deelneemster snikkend zegt dat ze weg wil, gaat haar team in logboeken op zoek naar eerdere moeilijke momenten, waarop ze eenzaam uit het raam staart of scheldt op een huisgenoot. Die scènes vlechten de makers door de samenvatting op tv. Zo creëren ze een verhaal met spanningsbogen.

De ideale tv-samenleving komt er waarschijnlijk nooit. Dat is bijna onmogelijk in deze setting, zeker omdat bij de casting meeweegt dat deelnemers 'spannende televisie' moeten opleveren. Toch vindt een deel van de kijkers juist de idealistische zoektocht interessant. Voor Van de Tonnekreek is het de reden bij uitstek om vaak te kijken: 'Ik vind het fascinerend dat de bewoners alle staatsvormen proberen: anarchisme, democratie, een president. Ze hebben ooit zelfs een dictator gekozen, die beloofde dat hij heel democratisch zou zijn.'

Onze zoektocht is nog lang niet ten einde, zegt deelnemer Ruud Zwaan. 'Voor mijn gevoel kan Utopia nog dertig jaar door.'

Daan van Ommeren grijnst als hij dat hoort. 'Dertig jaar! Mijn vrouw wordt er nu al gek van dat ik de hele dag kijk. Toch zal ik dat altijd blijven doen.' Dan dwaalt zijn blik af naar de toegangspoort, die openzwaait. Het is zo ver: welkom in Utopia.