De mens in het monster

Deel 1, waarin de makers vertellen wat we van het tweede seizoen Narcos mogen verwachten.

'Pablo sterft.' Met deze nepspoiler verklapte Netflix dat het nieuwe seizoen van Narcos toewerkt naar de dood van de Colombiaanse drugsbaron Pablo Escobar, die vanuit het niets uitgroeide tot een van de rijkste mannen ter wereld. Escobar werd na een jarenlange klopjacht op 2 december 1993 op 44-jarige leeftijd neergeschoten door de Colombiaanse politie.

'Omdat de politie hem steeds dichter op de hielen zit, moet Pablo nog dieper onderduiken', zegt Wagner Moura (40), die Escobar speelt. 'Hij probeert koste wat kost zijn familie te beschermen. Het klinkt gek, maar nu is Pablo het slachtoffer.' Dat zie je goed in de nieuwe afleveringen (vanaf vrijdag op Netflix), waarin zijn vrouw en moeder meer op de voorgrond treden. Escobars wraakacties worden slim versneden met knusse familiemomenten.

Het vorige seizoen toonde de opkomst van Escobar, eind jaren zeventig, tot zijn gevangenschap in de zelfgebouwde gevangenis La Catedral. In de finale zien we Escobar ontsnappen uit La Catedral, wat in werkelijkheid in juli 1992 gebeurde. Waar de eerste reeks dus zo'n vijftien jaar omvatte, behandelt het tweede seizoen slechts de laatste anderhalf jaar van Escobars leven. 'In die laatste maanden gebeurde zo ongelooflijk veel', zegt uitvoerend producent Eric Newman in Los Angeles, tijdens een Netflix-persdag. 'Door de klopjacht op Escobar stort zijn imperium in elkaar, terwijl hij een deal probeert te sluiten met de regering. Het voelde dus heel natuurlijk om de tijd te vertragen.'

Voor wie niets weet van Escobars bewogen leven, een korte samenvatting. Pablo Escobar was al op jonge leeftijd een boef: hij verkocht illegaal geïmporteerde sigaretten en valse loterijkaartjes op straat. In 1975 begon hij een van de eerste smokkelroutes voor cocaïne naar Noord-Amerika. Op het hoogtepunt van zijn 'carrière' leverde zijn Medellínkartel 80 procent van alle cocaïne in de VS. Begin jaren negentig werd Escobars vermogen geschat op 30 miljard dollar (wat nu 26 miljard euro zou zijn).

Escobar presenteerde zichzelf als een man van het volk: hij gaf geld aan de armen, liet scholen, huizen en ziekenhuizen bouwen in zijn thuisstad Medellín en probeerde zelfs de politiek in te gaan. Maar de 'narcoterrorist' was genadeloos. Hij leefde volgens het motto plata o plomo - zilver of lood, oftewel: laat je omkopen of betaal met je leven. Het bloed van duizenden Colombianen kleeft aan zijn handen. Ook liet hij vele prominente politici, politieagenten en zelfs leden van zijn eigen kartel ombrengen.

Zijn levensverhaal is al vaker verfilmd, maar wat Narcos zo goed maakt, is dat de makers er overtuigend in slagen Escobars beestachtigheden te laten zien en tegelijkertijd een mens van vlees en bloed van hem te maken. De maniak die hij was, de woedeuitbarstingen, de impulsieve moordneigingen én de vaderlijke familieman: ze komen allemaal samen in de heerlijk onderkoelde hoofdrolspeler Moura. Die onderkoeldheid maakt hem raadselachtig en onvoorspelbaar - waarbij de serie niet voor niets kiest voor het perspectief van de agenten, voelbaar gefrustreerd dat ze maar geen vat op hem krijgen. En dan is de serie ook nog eens een feest van jarentachtigdetails, die waarachtig aanvoelen midden in het fraaie Colombiaanse landschap. In Los Angeles vertellen de makers waarom de serie zo insloeg en hoe ze het niveau willen vasthouden.

Producent Eric Newman was vooral verbaasd dat Narcos goed werd ontvangen in Colombia, waar de serie zich afspeelt en ook is opgenomen. 'Ze waren eerst bang dat wij de gringos als heldhaftig zouden neerzetten, maar het was nooit onze intentie om een pro-Amerikashow te maken. We wilden een evenwichtig beeld schetsen van die tijd - en dat bevalt de Colombianen.'

De historische gebeurtenissen in de serie kloppen in grote lijnen. 'We hebben daarbij veel hulp gekregen van de Colombiaanse regering', zegt Newman. 'We hadden toegang tot militaire bronnen en zelfs helikopters tot onze beschikking. Toen een generaal vermist raakte, omdat hij was ontvoerd door de FARC, zeiden ze: we hebben de helikopter eventjes nodig, maar jullie krijgen hem snel weer terug.' Volgens Newman hebben de makers alleen hier en daar gespeeld met de tijd en de volgorde van gebeurtenissen, om de spanning vast te houden. 'Maar heeft Pablo echt een vliegtuig met 107 passagiers laten opblazen, omdat hij het had gemunt op een presidentskandidaat die hij niet mocht? Zeker weten, google maar.'

DEA-agenten (Drug Enforcement Administration) Javier Peña en Steve Murphy, op wie de gelijknamige personages zijn gebaseerd, werkten ook mee. Ze vertelden de schrijvers hoe ze te werk gingen in hun jacht op Escobar, en ook welke wapens ze gebruikten en zelfs wat voor kleding ze droegen. Ook zij hadden het succes van de serie niet verwacht, vertellen ze aan de telefoon. De inmiddels gepensioneerde agenten zijn vooral blij dat het complete verhaal wordt verteld. 'De meeste mensen weten dat Escobar een drugsbaas was die duizenden mensen heeft vermoord, maar ze kennen niet alle gestoorde details', zegt Peña. 'Door de aanslag op die Avianca-vlucht te belichten, zie je wat voor psychopaat hij werkelijk was.'

Peña vindt het belangrijk dat de bloederige geschiedenis van Colombia niet wordt vergeten. 'Het is de enige manier om het Colombia van nu te begrijpen.' Ook acteur Wagner Moura, die Braziliaans is, snapt Colombia nu beter. Hij heeft zich dan ook goed voorbereid: behalve dat hij twintig kilo aankwam voor een overtuigender Escobarpostuur, las Moura naar eigen zeggen alles dat over de grillige drugsbaas is geschreven. 'Brazilië is nogal geïsoleerd, omdat we Portugees spreken en omringd zijn door Spaanssprekende landen. Maar door Narcos te doen en veel tijd door te brengen in Colombia, besefte ik dat dit ook mijn geschiedenis is. Ik voel me er nu deel van uit. Zowel in Colombia als Brazilië zijn het de zwarte jongens in slechte buurten die het slachtoffer worden van de drugsoorlog.'

Dat Moura Braziliaans is en aanvankelijk geen woord Spaans sprak, laat staan het accent van Medellín, kwam de makers op kritiek te staan. Ook veel tegenspelers zijn niet Colombiaans. 'Ik vind Wagner een van de beste acteurs van het moment', zegt producent Newman (die zelf Spaans spreekt) ter verdediging. 'Dat hij Escobar wilde spelen, is een kans die ik niet wilde laten schieten. De taal was een uitdaging, maar Wagner heeft hard zijn best gedaan om het accent te leren. Hij wordt er ook steeds beter in, vind ik. Wagner is gewoon de beste acteur die we ons konden wensen.' Bovendien: Narcos is een Hollywoodproductie, dus het is al heel wat dat er in het Spaans wordt gesproken.

Het belangrijkste doel was Escobar niet als een Robin Hood neer te zetten, zegt Newman. Hij wilde in eerste instantie een film maken, maar al vrij vroeg kwam hij er met regisseur José Padilha (die net als Moura ook Braziliaans is) achter dat ze meer tijd nodig hadden om alle facetten van Escobars verknipte persoonlijkheid te belichten. Newman: 'Een volwassen man die zoveel macht heeft dat hij te allen tijden kan en mag ontploffen; dat heeft iets verleidelijks. Welke volwassene wil nou niet af en toe zo'n woedeaanval hebben of zelfs iemand neerknallen? Dat is voor velen een stiekeme fantasie. Maar het gevaar daarbij is dat je zo'n personage verheerlijkt en dat wilden wij absoluut niet doen.'

Laat er geen misverstand over bestaan, zegt Newman: 'Dit is een serie over een man die ontiegelijk veel mensen heeft gedood, gefilmd in het land waar hij al die moorden heeft gepleegd.' Gek genoeg hebben de makers tijdens de opnamen geen problemen gehad met de Colombiaanse onderwereld. 'Ik ben tijdens het filmen wel aangesproken door gastjes die grapten: moet je mij niet inhuren als consultant? Maar we zijn erin geslaagd een serie te maken die zowel de DEA als de narcos goed vinden. Al heb ik niets van de echt grote boeven gehoord - gelukkig.' Netflix werd onlangs wel aangeklaagd door Escobars broer Roberto, maar daar wil de zender geen commentaar op geven.

Newman hoopt dat de serie laat zien dat de Amerikaanse 'war on drugs' niet werkt. 'Er zijn meer smokkelaars, dealers en sicarios (huurmoordenaars, red.) dan ooit. Ook gaan er nog steeds enorme hoeveelheden cocaïne naar de VS.' Hoofdrolspeler Moura valt hem bij. 'Pablo is meer dan twintig jaar geleden vermoord, maar sindsdien is er niks veranderd. Het beleid komt vanuit de VS, maar de oorlog vindt plaats in Zuid-Amerika. Uruguay zet goede stappen met de legalisering van marihuana, maar wat mij betreft worden alle drugs legaal.' Ook harddrugs als cocaïne? 'Ja. We moeten geld investeren in de hulp voor verslaafden, niet in de aanschaf van wapens om de dealers neer te knallen.'

Narcos is een van de paradepaardjes van Netflix, naast bijvoorbeeld House of Cards en Making a Murderer. Maar hoe ga je door met een hitserie na de dood van de hoofdpersoon? 'Er is leven na Pablo', zegt Newman. 'Al decennia lang gaat er Colombiaanse cocaïne via Mexico naar de VS. Er zijn dus genoeg verhalen om te vertellen, maar ik heb nog idee of we die mogelijkheid krijgen.'

Net zo interessant (en angstaanjagend) is het Mexicaanse Sinaloakartel, dat sinds de jaren tachtig zeer machtig is en naast cocaïne ook heroïne en MDMA naar de VS smokkelt. Leider Joaquín 'El Chapo' Guzmán zat vast, ontsnapte in juli 2015 uit de gevangenis - via een 1,5 kilometer lange tunnel, gegraven door handlangers - en werd begin dit jaar weer opgepakt. Perfect materiaal voor een nieuwe serie, toch? Newman twijfelt. 'Een verfilming van El Chapo's verhaal durf ik nu nog niet aan.'

Deel 2, waarin we een opmerkelijk bezoek brengen aan het Escobar-museum (tevens de cel van zijn broer).

Het graf van Pablo Emilio Escobar Gaviria (1949 - 1993) ligt vol met bloemen. Ook bij de plakkaten van familieleden staan kleurrijke boeketten. Bij het familiegraf vertelt onze gids dat het nooit helemaal duidelijk is geworden wie Escobar heeft doodgeschoten; dat hij misschien wel zelfmoord pleegde. De backpackers en ik luisteren aandachtig, de volgende tourgroep komt al aanlopen.

Zo had 's werelds beruchtste drugsbaron het graag gezien, 26 jaar na zijn dood nog volop in de picture. Escobar ligt begraven op Cementerio Jardines Montesacro, een simpel kerkhof aan de rand van de Colombiaanse miljoenenstad Medellín. Het kijkt uit op Envigado, de volkswijk waar Escobar opgroeide. Hier ligt de Robin Hood van Colombia, wil hij postuum benadrukken.

Het Pablo-toerisme heeft de laatste jaren een vlucht genomen, vooral na de Netflix-serie Narcos. In Medellín kun je verscheidene tours doen, die allen een stop maken bij zijn laatste rustplaats. In het dorpje Guatapé kun je paintballen in een van Escobars villa's en Hacienda Napoles - waar Escobar nijlpaarden hield - is nu een pretpark. De inwoners van Medellín walgen van deze heldenverering. Iedereen kent via via wel iemand die door toedoen van Escobar is gedood. Maar de toeristen zijn alleen geïnteresseerd in Escobars extravagante levensstijl, mooie villa's en wilde ontsnappingen.

Er is ook een tour waarbij er een (kleine) kans is dat je Roberto Escobar ontmoet, Pablo's broer en voormalig accountant van het Medellínkartel. Dat wekt mijn journalistieke nieuwsgierigheid. Roberto werd in de jaren negentig veroordeeld, en kreeg in de gevangenis een bombrief, waardoor Roberto half doof en half blind is en niets meer kan proeven of ruiken. Door deze verwondingen slaagde hij erin een deal te sluiten met de regering en mocht Roberto zijn straf thuis uitzitten, mits hij een van de familiepanden zou inrichten als museum - dat je nu kunt bezoeken. Als beheerder van Pablo's nalatenschap klaagde hij onlangs ook Netflix aan voor onrechtmatig gebruik van de familienaam.

Ik wil Roberto daarom wat vragen stellen, maar chauffeur Jaime ligt dwars, als hij ons ophaalt bij het hostel. 'Jij bent journalist? Als señor Escobar thuis is, mag je hem alleen een hand geven - geen vragen.' Hoewel Jaime nogal opgefokt en wantrouwend overkomt, kan hij het niet laten hints naar zijn verleden te geven. Jaime was namelijk zes jaar lang de chauffeur en bodyguard van Gustavo de Jesús Gaviria, neef en rechterhand van Escobar. 'Maar ik heb zelf nooit drugs gesmokkeld. Echt niet.'

Naast Jaime is er een jonge, Engelssprekende gids mee, genaamd Juan Carlos. Hij houdt het bij de historische feiten en vertelt vooral welke terreur de drugsbaron uitstortte over Medellín.

Familie op de vlucht

Na de dood van Pablo Escobar vluchtten zijn weduwe María, zoon Juan Pablo en dochter Manuela naar Argentinië, waar ze hun achternaam veranderden in Marroquín. Over Escobars zoon werd in 2009 de documentaire Sins of My Father (Pecados de mi padre) gemaakt, waarin Juan Pablo (die nu Sebastián heet) vergiffenis zoekt bij de zoons van politici die Escobar had laten ombrengen. De nabestaanden van Escobar, onder wie ook zijn broer Roberto, hebben zich na zijn dood gedistantieerd van het Medellínkartel.

Hoewel Juan Carlos een goede gids is die levendig vertelt, wil ik toch meer van Jaime weten. Maar hoe meer ik hem vraag, hoe schimmiger hij wordt. In welke jaren werkte hij precies voor het kartel? 'Weet ik niet meer.' Hoeveel geld had hij? 'Veel, maar het is opgegaan aan feestjes en vrouwen.' Waarom stapte hij eruit? 'Omdat ik niet meer over mijn schouder wilde kijken.' Hoewel Jaime geen reden had om te vluchten, vertrok hij toch naar Spanje. 'Ik werkte een tijdje op het platteland en als ober.' Ook kickte Jaime af van zijn cocaïneverslaving. 'Pablo werd nooit high van zijn eigen supply, maar al zijn medewerkers waren verslaafd. Het kostte me drie jaar om af te kicken - verschrikkelijk spul.'

Maar nogmaals, Jaime wil geen interview geven en ook niet op de foto. 'Ik kan je in contact brengen met Popeye, maar die vraagt geld voor een interview.' Jhon Jairo Velasquez, 'Popeye', vermoordde zo'n driehonderd mensen voor Escobar en is mogelijk bij nog duizenden moorden betrokken geweest. Twee jaar geleden kwam hij wegens goed gedrag vrij. Ook schreef hij een autobiografie. Jaime laat me het boek zien. 'Hij is een vriend van mij.' Bijzonder, want Popeye zou ook hebben gezegd dat hij niet meer precies weet hoeveel mensen hij heeft vermoord, omdat alleen een echte psychopaat dat bijhoudt.

We rijden omhoog in El Poblado, de duurste wijk van Medellín. Bovenop een heuvel komen we tot stilstand, waar ik Roberto Escobar (69) al zie zitten op het terras, met een paar vrienden aan zijn zijde. Ik ben nog niet uitgestapt of Jaime verontschuldigt zich direct tegen Roberto dat er een journalist mee is en vraagt of ik wel mee mag met de tour door het huis. Roberto vindt het geen probleem en hij wil zelfs wat vragen beantwoorden. Want hij is pissig op Netflix. 'Het gaat er niet om of ik de serie goed vind of niet, maar ze moeten niet aan onze familienaam komen zonder toestemming.'

Waarom spant hij nu pas een rechtszaak aan tegen de zender, terwijl het tweede seizoen al bijna op tv is? 'Ik heb ze in het begin al een brief gestuurd, maar ze hebben nooit gereageerd, dus klaag ik ze nu aan. Ik houd niet van leugens. Veel familieleden leven nog, dus ze hadden ons makkelijk om toestemming kunnen vragen, maar dat doen ze niet.' Veel media schreven dat Roberto een schadevergoeding wil van 1 miljard dollar. 'Onzin, ik heb nooit een specifiek bedrag genoemd. Ik wil eerst dat Netflix met mij om de tafel gaat zitten.' En anders? 'Ik heb een team advocaten klaarstaan.'

Netflix wil niet reageren, maar weken later bel ik met Javier Peña en Steve Murphy, de echte DEA-agenten op wie de hoofdpersonages uit de serie zijn gebaseerd. Peña en Murphy, die met pensioen zijn en nu lezingen geven, zijn door Netflix wél om input gevraagd. Hadden de makers Roberto ook erbij moeten betrekken? 'Roberto was een nobody. Hij had geen enkele invloed op het regime', meent Peña. 'Alles wat Roberto naderhand over die tijd heeft verteld, wijkt enorm af van de waarheid', valt ex-agent Murphy hem bij. 'Hij probeert nu gewoon geld te verdienen aan zijn dode broer.'

Na mijn praatje met Roberto vervolgen we de tour. Gids Juan Carlos laat de jetski van Pablo zien en een auto met barsten in de kogelvrije ramen. In het kleine huis vind je nog meer kogelgaten, soms bedekt met familiefoto's. Juan Carlos demonstreert ook de verborgen opslagplekken in bureaus en kasten. We mogen overal foto's van maken, maar niks filmen en geen geluidsopnamen maken. Ook wordt ons op het hart gedrukt dat er overal camera's en microfoons zijn opgehangen - voor Roberto's veiligheid. 'In de keuken stonden allemaal monitors', fluistert een Australische backpacker tegen me.

Hoe verging het de échte DEA-agenten?

Steve Murphy en Javier Peña zijn niet alleen personages in Narcos - ze hebben echt bestaan.

Hun jarenlange, verwoede missie: Pablo vangen. 'Omdat we vaak achter het net visten, werd het op den duur erg frustrerend', zegt Murphy aan de telefoon. 'Ik zat tegen een burn-out aan en wilde gewoon naar huis.' Maar toen de agenten van de Drug Enforcement Administration (DEA) eindelijk Escobars stem hoorden via een afgetapte lijn, kregen ze nieuwe energie. In 1993 kwam Escobar in een vuurgevecht met de politie om het leven, al is nooit duidelijk geworden wie hem daadwerkelijk heeft gedood. Sommigen zeggen dat hij zelfmoord pleegde. Na Escobars dood klommen de agenten direct op tot de hoogste regionen van de DEA, zegt ex-collega Peña. 'Deze zaak heeft zoveel voor onze carrière betekend.' Het duo werkte na deze zaak nog jaren voor de DEA, tot ze een paar jaar geleden met pensioen gingen. Ze verleenden medewerking aan de serie Narcos, maar schrijven nu ook zelf een boek, om hun kant van het verhaal te vertellen. Ze geven lezingen over de hele wereld. Werken de twee oude agenten toch weer samen. Meer weten over hun bezigheden? Kijk op: deanarcos.com

Het is tamelijk doorzichtig: Jaime en Roberto spelen mooi weer voor toeristen en vertellen hoe ze hun leven hebben gebeterd. (Roberto claimt zelfs dat hij een medicijn tegen aids heeft gevonden.) Voor dit ochtendje vragen de heren 90 duizend pesos (27 euro) per persoon. Na afloop kun je ook met Roberto op de foto. Een Argentijns stel probeert talloze poses uit voor hun selfie, alsof ze een filmster ontmoeten. Voor nog eens 10 duizend pesos zet Roberto zijn vingerafdruk op een opsporingsbevel. De inwoners van Medellín gruwelen van deze disneyficatie van Colombia's bloederige geschiedenis.

Ondertussen tuurt gids Juan Carlos, die studeert om stedenbouwkundige te worden en deze tours als bijbaantje doet, naar de huizenzee in het dal. 'Kijk, dat is barrio Antioquia. Je koopt er een gram pure cocaïne voor 20 duizend pesos (6 euro). Honderden families zijn daar betrokken bij de drugshandel, maar de politie doet niks. En zie je dat vliegveld pal ernaast? Zo kunnen ze ongestoord drugs naar binnen en buiten smokkelen.' Juan Carlos is eigenlijk de enige die zinnige dingen zegt deze ochtend: 'Men grapt dat Pablo meer geld verdient nu hij dood is. De drugshandel in Medellín is groter dan ooit.'