Franse priestermoord zet verhoudingen verder op scherp

Het zijn scènes die je in het kalifaat verwacht. Gisteren vielen twee terroristen een kerk aan. Ze sneden de keel van de 86-jarige priester door. Een andere kerkganger werd ook in de keel gesneden, maar overleefde het en verkeert niet meer in levensgevaar. Toen ze 'Allahoe akbar' roepend naar buiten kwamen, werden ze doodgeschoten door de politie.

Alleen vond de gebeurtenis niet plaats in Syrië of Irak, maar in het Normandische stadje Saint-Étienne-du-Rouvray. Voor het eerst werd in Frankrijk een katholieke priester vermoord door radicale moslims. De aanval is opgeëist door de terreurbeweging Islamitische Staat.

Bekend bij inlichtingendiensten

De terreurdaad zal de roep om harde maatregelen tegen terrorisme doen aanzwellen. Ook de angst voor een 'burgeroorlog' - in elk geval een spiraal van geweld - wordt er door versterkt. Volgens de Republikeinse ex-premier Jean-Pierre Raffarin 'doet IS er alles aan een godsdienstoorlog te ontketenen'.

Gisterochtend celebreerde père Jacques Hamel de mis in Saint-Étienne-du-Rouvray, een industriestadje van 30 duizend inwoners, vlak bij Rouen. De opkomst was gering: drie nonnen en twee gelovigen. Tegen half tien betraden twee mannen de kerk. 'Ze vielen plotseling binnen. Ze spraken Arabisch. Ze filmden zichzelf rond het altaar en vroegen père Jacques te knielen. Hij wilde zich verdedigen en toen is het drama begonnen', vertelde de non aan tv-zender France 2. Ze heeft niet gezien dat hij vermoord werd. Toen een van de aanvallers zijn mes trok, glipte ze de kerk uit en waarschuwde ze de politie.

Anders dan Mohamed Bouhlel, die in Nice 84 mensen doodreed met zijn vrachtwagen, was ten minste een van de twee aanvallers bekend bij de inlichtingendiensten. In mei 2015 werd Adel K. in Turkije opgepakt, toen hij voor de tweede keer Syrië probeerde te bereiken. Hij werd voorlopig vastgehouden en kreeg een 'fiche S' - voor sûreté de l'État, staatsgevaarlijk. In maart 2016 werd hij vrijgelaten. Het parket tekende vergeefs beroep aan. Wel moest hij een elektronische enkelband dragen. Volgens de radiozender Franco Info mocht hij echter elke dag tussen 8.30 en 12.30 uur zijn huis verlaten. Genoeg tijd om de kerk aan te vallen, met een mededader die volgens sommige media ook een 'fiche S' zou hebben.

Druk op de regering neemt toe

Zo wordt opnieuw - na de aanslag op Charlie Hebdo, de aanslagen in Parijs van 13 november en de moord op twee politiemensen in Magnanville - een terreurdaad gepleegd door een bekende van de inlichtingendiensten. Daardoor neemt de druk op de regering toe. Oppositieleider Nicolas Sarkozy liet gisteren weten dat de oorlog tegen terrorisme met alle middelen moet worden gevoerd.

'We moeten meedogenloos zijn', aldus Sarkozy. 'Het is oorlog en we hebben geen andere keuze dan haar te voeren en te winnen.' Zelf is hij voor huisarrest voor verdachte moslims, maar sommige van zijn partijgenoten gaan verder. Zij willen een 'Frans Guantánamo', waar verdachte radicale moslims kunnen worden opgesloten, ook als niet kan worden bewezen dat ze van plan waren een aanslag te plegen. De socialistische regering wil daarvan niets weten en houdt vast aan rechtsstatelijke principes: je kunt pas iemand vastzetten als zijn schuld is bewezen.

Maar de onrust neemt verder toe door een nieuwe aanslag, zo kort na Nice en Magnanville. Hervé Morin, de Republikeinse president van de regio Normandië, waarschuwde voor 'een ontvlammen van de Franse samenleving in een soort burgeroorlog'.

Verhoudingen op scherp

Dat is precies de strategie die IS eind 2014 uiteenzette in zijn blad Dabiq: de vernietiging van de 'grijze zone' waarin moslims en niet-moslims vreedzaam naast elkaar leven. Alleen zwart en wit mogen overblijven: het kalifaat tegen de ongelovigen. En in een spiraal van geweld en tegengeweld zal de polarisatie zo sterk toenemen dat gewone moslims voor het kalifaat kiezen, beoogt de terreurgroep.

Het aanvallen van een kerk zet de verhoudingen verder op scherp. Vorig jaar april wilde IS al een kerk aanvallen in de Parijse voorstad Villejuif. De Algerijnse student Sid Ahmad Ghlam wilde toeslaan op zondag, als er driehonderd mensen in de kerk zouden zitten. Maar toen hij een auto wilde stelen, schoot hij zichzelf in zijn heup en knie. Op de eerste hulp werd hij gearresteerd. Hij zou in contact hebben gestaan met Abdelhamid Abaaoud, die later de aanslagen van 13 november zou leiden.

De beveiliging van kerken is een enorm probleem. Politie en militairen bewaken 700 joodse scholen en synagoges en duizend moskeeën. Maar er zijn 45 duizend katholieke kerken in Frankrijk.

In tegenstelling tot wat IS beoogt, is Frankrijk nog altijd een grijze zone. De aanval op de kerk werd gisteren scherp veroordeeld door moslimorganisaties. 'Een priester vermoorden, dat is een vergrijp tegen heel Frankrijk', verklaarde bijvoorbeeld de Union des Organisations Islamiques de France. De imam van de moskee in Saint-Étienne-du-Rouvray toonde zich gisteren 'onthutst door de dood van mijn vriend', père Jacques Hamel. Ze zaten allebei in een comité dat praatte over de manier waarop de verschillende religies met elkaar konden samenleven.

Nog altijd onderschrijft tweederde van de Fransen de stelling dat 'je niet alle moslims op een hoop moet gooien, de moslims leven vreedzaam in Frankrijk en alleen de radicale islamisten vormen een bedreiging'. Na de aanslagen van 13 november nam de steun voor deze stelling zelfs toe.

Na 'Charlie Hebdo' werden 178 anti-islamitische acties geregistreerd, na de terreurgolf van 13 november waren dat er veel minder: 74. Al met al heeft Frankrijk tot dusverre beheerst gereageerd op de aanslagen, schreef opiniepeiler Jérôme Fouquet onlangs in Le Monde. Maar ook Fouquet beseft dat de voortdurende confrontatie met de barbarij een potentieel aan geweld kan losmaken: 'De veerkracht van de Franse samenleving is groot, maar onder de as smeult het vuur.'