Geweld in Duitsland doet oude debatten herleven

Terrorisme of 'gewone' moordpartijen?

In een tijd dat terreur geregeld de kop opsteekt, ook in Europa, wordt bij een geweldsdelict al snel gedacht aan een aanslag. Zeker als de dader een buitenlandse nationaliteit heeft. Zo was de dader van de schietpartij in München, waarbij negen mensen om het leven kwamen, een Duitser die ook een Iraans paspoort had. Maar al snel bleek het niet om een terrorist, maar om een psychisch verwarde eenling te gaan. In Würzburg, waar een jonge asielzoeker met een bijl inhakte op treinpassagiers, staat wel vast dat de dader zich liet inspireren door terreurgroep IS.

De vraag of het om een terreurdaad gaat of om een moordpartij door een 'gewone' gek is relevant omdat de maatschappelijke consequenties verschillen. 'Terrorisme is politiek gemotiveerd, een moordpartij psychologisch', schrijft Duitsland-correspondent Sterre Lindhout maandag in haar analyse in de Volkskrant (+). 'Tegen terrorisme zetten overheden politie en geheime dienst in en nemen ze burgers democratische vrijheden af. Na aanslagen door 'gekken' blijft dat achterwege.'

Sinds de reeks geweldsdelicten in Duitsland van afgelopen week, woedt in Duitse media een debat over de aard van de aanvallen en met name hoe hierop geanticipeerd moet worden.

Bundeswehr inzetten tijdens aanslagen?

Conservatieve politici roepen al jaren om de inzet van het Duitse leger in het binnenland. Een discussie die in feite overbodig is, omdat in de grondwet is opgenomen dat soldaten de politie mogen bijstaan in 'bijzonder gevaarlijke situaties'.

Vorige week nog is in het zogenaamde 'Witboek', waarin de nieuwe Duitse defensiedoctrine van de Bondsdag wordt gepresenteerd, opgenomen dat inzet van het leger bij terreurdaden in het binnenland is geoorloofd.

De praktijk is anders. Bij de geweldsincidenten van afgelopen week is de Bundeswehr geen enkele keer uitgerukt. Dat was ook niet nodig, stelt de minister van Binnenlandse Zaken van de regio Baden-Württembergs Thomas Strobl (CDU) in de Stuttgarter Zeitung. 'Als we echter te maken krijgen met grootschalige en zware terreuraanslagen, dan moeten we gebruikmaken van de Bundeswehr', aldus Strobl. Die moet volgens hem wel onder het bevel van de politie staan.

De Beierse minister van Binnenlandse Zaken Joachim Herrmann (CSU) sluit zich hierbij aan. In Welt am Sonntag zegt hij dat bij terreuraanslagen als in Parijs en Brussel de inzet van soldaten gerechtvaardigd is.

Maar niet iedereen is het daarmee eens. De oppositie wijst erop dat het gevoel van onveiligheid onder burgers wordt vergroot als het leger in het binnenland uitrukt. 'Wie met het oog op de tragedie vraagt om meer toezicht, isolatie en militairen in het binnenland, instrumentaliseert de slachtoffers', zegt SPD-politica Katarina Barley,

Horst Seehofer (CSU) wil dat er meer geld naar de politie gaat, zodat er meer mankracht beschikbaar komt en geïnvesteerd kan worden in betere apparatuur en uitrusting.

Strengere wapenwetten?

De discussie over strengere wapenwetten leeft weer op na de schietpartij in München van afgelopen vrijdag. De dader maakte gebruik van een pistool dat hij illegaal via het 'dark web', een donkere afdeling op het internet had aangeschaft. 

De Duitse minister van Binnenlandse Zaken Thomas de Maizière (CDU) merkt op dat de huidige wapenwetten al streng zijn, maar sluit niet uit dat de wetten na de recente gebeurtenissen opnieuw worden aangescherpt. Volgens De Maizière moet eerst worden bepaald hoe de dader precies aan het wapen is gekomen. 'Vervolgens moeten we zeer zorgvuldig kijken of er juridische stappen genomen kunnen worden', zegt hij in Bild am Sonntag. Hij pleit ook voor een Europese wapenrichtlijn.

De SPD is voorstander van een strengere aanpak van de wapenhandel op internet.

Gewelddadige computerspellen verbieden?

De schietpartij in München zorgt voor een nieuwe roep om een verbod op gewelddadige schietspellen. De dader was hier een groot liefhebber van en volgens De Maizière bestaat er geen twijfel dat hij is geïnspireerd door deze spellen. Hij wil iets doen tegen 'de ontoelaatbare omvang van gewelddadige games op het internet', maar weet nog niet wat.

In het debat worden criminologen aangehaald, zoals Britta Bannenberg van de universiteit in Giessen. In Deutschlandfunk zegt ze dat dergelijke games niet verantwoordelijk gehouden kunnen worden voor gewelddaden, maar dat ze wel een rol kunnen spelen in de fantasiebeleving van de dader.

Moeten de grenzen dicht?

Niet in de laatste plaats zorgen de geweldsincidenten in Duitsland voor een debat over het ruimhartige asielbeleid dat de Duitse regering de laatste jaren heeft gevoerd. Bondskanselier Angela Merkel maakte het tot haar persoonlijke missie om honderdduizenden vluchtelingen in Duitsland op te vangen.

Volgens de populistische anti-migratiepartij AfD en anti-islambewegingen als Pegida wordt de keerzijde van dit beleid nu pijnlijk duidelijk. Na de schietpartij in München schreef AfD-regiovoorzitter André Poggenburg op Twitter: 'Merkel-eenheidspartij: bedankt voor het terreur in Duitsland en Europa!' Dat de schietpartij later geen terreurdaad bleek te zijn, deed hier niets aan af. Een dag later tweette Poggenburg: 'Ik herhaal: bedankt Merkel-eenheidspartij voor nog meer moord en doodslag in Duitsland! Merkel moet weg!' De partij benadrukte zijn standpunt dat de grenzen dicht moeten voor vluchtelingen.

Merkel zelf heeft erg terughoudend gereageerd op de opleving van geweld in haar land. Na Würzburg wachtte ze twee dagen en sprak toen van een 'verschrikkelijk ongeluk'.

Hoe nu verder? 'Ook als de regering ervoor kiest het recente geweld niet als terrorisme aan te merken, is het voor Merkel politiek gevaarlijk om helemaal geen maatregelen aan te kondigen', schrijft correspondent Sterre Lindhout in haar analyse. 'Voor de hand ligt dat Merkel tot rust zal blijven manen en een minister binnenkort maatregelen afkondigt.'