‘Vakantie dichtbij kan cool worden’

Voor de Tweede Wereldoorlog ging bijna niemand op vakantie, nu gaat 80 procent van de Nederlanders meer dan twee keer per jaar. In de zomer vliegen naar Italië en in de winter naar Thailand is voor veel mensen gewoon geworden. Als de overheid niet ingrijpt en er geen grote economische crisis komt, zal het aantal ‘vakantiekilometers’ blijven toenemen, net als de bijbehorende milieuvervuiling.

De geschiedenis van het op vakantie gaan, begon in Nederland na de Tweede Wereldoorlog, toen mensen er genoeg vakantiedagen en inkomen voor kregen. Tot die tijd was vakantie voorbehouden aan de elite. In de negentiende eeuw ontstonden vakantieoorden en kuuroorden waar welgestelde mensen een deel van het jaar verbleven. ‘Gewone’ mensen ondernamen hooguit een reisje op de fiets naar familie in een ander deel van het land of ze maakten een dagtochtje, bijvoorbeeld naar zee. Vanaf ongeveer de jaren dertig gingen mensen ook kamperen in eenvoudige tentjes die ze achter op de fiets meenamen.

Eind jaren veertig kwam de georganiseerde busvakantie op. Die busreizen gingen vaak naar het buitenland. In de jaren vijftig gingen steeds meer mensen met hun eigen auto op vakantie. Avonturiers trokken ver weg, naar Griekenland of Joegoslavië. Vliegvakanties begonnen in de jaren zeventig betaalbaar te worden voor de gewone man. ‘De komst van de Jumbojet was de eerste stap richting het vliegen voor de ­massa’, zegt Paul Peeters, lector Duurzaam ­Toerisme en Transport aan het NHTV internationaal hoger onderwijs Breda. ‘Die werd eind jaren zestig ontwikkeld en in de jaren zeventig massaal ingezet.’ Voor de komst van dit grote passagiersvliegtuig waren er alleen kleinere, duurdere vliegtuigen.

Een tweede stap was volgens Peeters de opkomst van chartermaatschappijen. Touroperators gingen complete vliegtuigen afhuren en zorgden er vervolgens zelf voor dat die vol kwamen. Ze maakten aantrekkelijke arrangementen inclusief accommodatie. ‘Hierdoor werden de tickets nog goedkoper.’

belasting

Een reden om voor het vliegtuig als vervoermiddel te kiezen, is de relatief lage prijs voor de lange afstanden die je aflegt. Over kerosine en de vliegtickets hoeft geen belasting te worden betaald. ‘Helemaal in het begin, tussen de wereldoorlogen in, werd er door veel landen nog belasting over geheven, maar dat was erg ingewikkeld’, vertelt Peeters. ‘Zo moest zelfs belasting worden betaald over het restant aan kerosine dat na de vlucht over was. In 1944 is in Chicago de internationale luchtvaartorganisatie ICAO opgericht. Toen hebben de landen afgesproken dat al die verschillende belastingen voor de luchtvaart werden afgeschaft, omdat ze oprecht veronderstelden dat een sterk groeiende luchtvaart goed was voor de wereld en het voorkomen van oorlogen en conflicten.’ Vervoersbewijzen voor grensoverschrijdende treinen en bussen zijn overigens ook vrij van btw.

Sinds 1969 wordt consistent bijgehouden hoe vaak mensen op vakantie gaan en waarnaartoe. In dat jaar ging minder dan de helft van de Nederlanders op vakantie, waarvan minder dan de helft naar het buitenland. In 2005 ging ruim 80 procent van de Nederlanders op vakantie, blijkt uit cijfers die TNS NIPO in opdracht van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) verzamelde.

In 2005 hielden Nederlanders ruim 20 miljoen lange vakanties waarvoor zij 60 miljard kilometer reisden. Het PBL voorspelde in 2005 op grond van de historische trend dat wij in 2040 40 miljoen keer op lange vakantie gaan en we daarvoor ruim 160 miljard kilometer reizen.

Het PBL gaat nog altijd uit van een forse groei van het luchtverkeer, blijkt uit de Toekomstverkenning Welvaart en Leefomgeving, die het PBL in 2015 samen met het Centraal Planbureau uitbracht. In dit rapport staat dat Nederlanders tussen 2030 en 2050 steeds meer kilometers gaan afleggen en dat met name het vervoer via de lucht flink zal doorgroeien, met 2 of zelfs 3 procent per jaar. Nederlanders zullen ergens tussen 2030 en 2050 meer kilometers per vliegtuig afleggen dan in de auto. Vakantieverkeer is daarvan een van de oorzaken. Ongeveer 70 procent van de vliegreizen wordt voor vakantie of familiebezoek gemaakt.

Het NHTV internationaal hoger onderwijs Breda waar Peeters lector Duurzaam Toerisme en Transport is, komt overigens op minder vakantiekilometers uit dan het PBL en ook op een minder forse groei ervan.

In 2005 hebben Nederlanders volgens het NHTV 55 miljard kilometer afgelegd voor vakantie en sindsdien schommelt het tussen de 59 en 62 miljard.

Of we echt meer gaan vliegen in de nabije toekomst, hangt volgens het PBL ook van de economie af. Een economische crisis leidt met enige vertraging tot een daling van het aantal vakanties, met name van het aantal buitenlandse vakanties. Terroristische aanslagen hebben maar een tijdelijk negatief effect op de reislust. En stijgende brandstofprijzen hebben pas effect als ze ‘draconisch’ zijn. Wat nu al remmend werkt, is dat luchthavens beperkt mogen groeien van overheden, vanwege de geluidsoverlast en luchtvervuiling die vliegtuigen in de wijde omtrek van de het vliegveld veroorzaken. Zo zijn er sterke aanwijzingen dat het ultrafijnstof dat vliegtuigen uitstoten, gezondheidsproblemen veroorzaakt bij omwonenden van Schiphol. Grootschalig wetenschappelijk onderzoek daarnaar komt maar niet van de grond, bleek onlangs uit de documentaire Geen vuiltje aan de lucht van Zembla. De CO2-uitstoot van vliegtuigen draagt ook bij aan de klimaatverandering.

‘Of het vliegen verder gaat toenemen of afnemen, is een politiek verhaal’, zegt Peeters. ‘Als je er logisch over nadenkt, dus als je kijkt naar wat het oplevert en wat het het milieu kost, dan denk ik dat het onverstandig is dat ongelimiteerde groei van de luchtvaart doorgaat. De groei van de luchtvaart is nog steeds sterk: 4,5 procent per jaar wereldwijd. Voor wat betreft de Nederlandse vakantieganger is de groei afgevlakt sinds de economische crisis in 2008. Ik ben erg benieuwd naar de analyse over 2015. De crisis is nu een beetje over, dus het zou kunnen dat de luchtvaart weer verder groeit.’

Peeters werkte mee aan de ontwikkeling van Carmacal, een Carbon Calculator ofwel een rekentool voor bedrijven in de reisbranche. Ze kunnen hiermee inzicht krijgen in de CO2-uitstoot die ‘hun’ reizen veroorzaken. ‘Het idee is dat bedrijven vervolgens proberen hun hele pakket duurzamer te maken: dat ze de slechtst scorende vakanties niet meer aanbieden en andere reizen verbeteren. Er zijn een stuk of tien bedrijven mee bezig.’

elektrisch vliegtuig

De meeste vakantiegangers lijken zich nog niet zo druk te maken over de CO2-uitstoot die ze met hun verre reizen veroorzaken. ‘Als je voor een paar tientjes heen en weer kunt naar Barcelona, is dat heel verleidelijk’, zegt Peeters.

Aan de fijnstofuitstoot van vliegtuigen is volgens hem wel wat te doen. ‘Ik moet zeggen dat de luchtvaartsector dit heel serieus neemt. Ik ben betrokken bij een werkgroep van de internationale luchtvaartorganisatie ICAO. Fabrikanten leggen eerlijke informatie op tafel over de fijnstofuitstoot, waarschijnlijk omdat men verwacht dat er een technische oplossing voor is. Je kunt het probleem aanpakken bij de bron en iets aan de verbrandingsprocessen in de motor doen.’

De CO2-uitstoot van vliegtuigen kun je niet veel meer verminderen en een elektrisch vliegtuig is nog heel ver weg, zegt Peeters. ‘Voor de ontwikkeling van geschikte batterijen is nog minstens twintig jaar nodig. De huidige batterij zou in geen enkel vliegtuig passen. En het moet veilig zijn. De eerste ervaringen met de nieuwste batterijen – overigens alleen ingezet voor boordsystemen – lieten diverse branden aan boord van Boeings zien. Uiteindelijk denk ik dat we met elkaar moeten besluiten dat de groei van de luchtvaart beperkt moet worden door de overheid en dan moet de markt maar bepalen wie er nog wel kan vliegen en wie niet.’

Peeters gelooft niet dat wij ongelukkiger worden als we vaker in buurlanden of eigen land op vakantie gaan. ‘De meeste mensen vinden ver weg op vakantie leuker, maar daar zit ook een sociaal aspect aan. Mensen vertellen elkaar op feestjes over hun verre vakanties en zo brengen we elkaar op een idee. Zo zijn nu Aziatische landen als Thailand in de mode. Als we met z’n allen minder ver op vakantie gaan, veranderen ook de verhalen op feestjes en kan een vakantie dichtbij cool worden. Dat gaan mensen alleen niet vanzelf doen. Daarvoor is overheidsingrijpen nodig.’ ?