Overheid onderschat hoe lastig geldzaken zijn voor veel mensen
De overheid overschat de financiële zelfredzaamheid van burgers. Voor veel mensen zijn geldzaken en financiële regels te ingewikkeld. Ook houden overheden te weinig rekening met de psychologie van mensen. Dat stelt de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) in een rapport over problematische schulden dat donderdag is verschenen.
De te optimistische blik van de overheid is volgens de WRR een van de oorzaken van het ontstaan van problematische schulden. Het aantal huishoudens in Nederland dat zijn schulden 'redelijkerwijs' niet meer kan afbetalen is volgens de WRR de laatste jaren gestegen tot ruim boven de half miljoen.
Persoonlijkheid speelt volgens de WRR een grote rol bij het ontstaan van die financiële problemen. 'Mensen met een vermijdend karakter en mensen met weinig zelfcontrole lopen een beduidend groter kans op financiële problemen', aldus de WRR. 'Ze zijn eerder geneigd problemen te ontkennen, te veel geld uit te geven en niet op tijd maatregelen te nemen. Deze persoonlijkheidskenmerken zijn voor een deel erfelijk bepaald. Sommige mensen hebben dus 'van nature' meer kans op financiële problemen dan anderen.'
Een andere probleemgroep zijn de circa 2,5 miljoen laaggeletterden van 16 jaar en ouder, aldus de WRR. 'Voor hen is een goed financieel beheer al snel te moeilijk.'
Wie kampt met schulden, loopt volgens de WRR extra risico meer schulden te maken. 'Juist op het moment dat het extra belangrijk is geen domme dingen te doen, gaan psychologische mechanismen spelen die het moeilijker maken verstandige financiële besluiten te nemen en de lange termijn voor ogen te houden.'
Geen oproep
De WRR-rapportage is geen oproep om mensen de zorg voor de eigen financiën uit handen te nemen, ook niet als de schulden hoog zijn opgelopen. Eigen verantwoordelijkheid blijft voor de raad het uitgangspunt. 'Maar goed beleid houdt rekening met mentale kenmerken en vermogens. Psychologische mechanismen kunnen de zaken nog eens bemoeilijken.'
De raad geeft ook aanbevelingen over de wijze waarop problematische schulden kunnen worden aangepakt. Dat kan door de schuldhulpverlening, 'laagdrempeliger' te maken. Schuldproblemen moeten eerder worden opgemerkt. En vooral moet er eerder contact zijn met een hulpverlener. 'De problemen zijn dan nog beter hanteerbaar, en de schuldenaar zit wellicht nog niet zo in de stress en paniek dat hij minder goed in staat is tot helder denken.'
Goed beleid houdt rekening met mentale kenmerken en vermogens
Ook kan de overheid het mensen makkelijker maken om verantwoorde financiële keuzen te maken. Een voorbeeld daarvan is voor de WRR het veranderen van de standaardoptie bij een huwelijk van gemeenschap van goederen' in 'beperkte gemeenschap'.
In de situatie dat de overheid zelf schuldeiser is, bijvoorbeeld de Belastingdienst of een gemeentelijke instantie, zou eerst de financiële positie van de schuldenaar moeten worden onderzocht. Pas als wordt vastgesteld dat hij voldoende middelen bezit om de schuld te voldoen, mag de overheid haar bijzondere bevoegdheden tot invordering inzetten. 'Anders kunnen schuldenaren onder het bestaansminimum uitkomen, en daardoor welhaast gedwongen zijn om nieuwe schulden te maken.'