Meneer, ik moet u staande houden

Gerald Roethof (43) is advocaat en rijdt een mooie auto. Zijn wortels liggen in Suriname, zijn huidskleur is donker. Hij werd aangehouden door twee agenten, die in zijn auto wilden kijken, een BMW uit de 7-serie. Op welke grond, wilde Roethof weten. De agenten begonnen over de Wegen- en Verkeerswet, en daarna over de Opiumwet. Roethof raakte geïrriteerd; hij voelde zich beledigd, en wist dat de agenten zijn auto zonder goede reden niet mochten doorzoeken.

„Ik geef geen toestemming”, zei Roethof licht geïrriteerd. „Meneer, u moet meewerken. Anders moeten we geweld gebruiken”, zeiden de agenten. „U doet maar wat u niet laten kunt”, zei de advocaat. Roethof werd met pepperspray in het gezicht gespoten. De agenten belden om versterking. Die kwam; één van de collega-agenten herkende de advocaat. Toen pas werd duidelijk dat ze de verkeerde persoon hadden opgepakt.

Maandag werd rapper Typhoon uit Zwolle door de politie van de weg gehaald, omdat zijn grote witte SUV ‘niet paste’ bij zijn leeftijd en huidskleur, vond de politie. Dat laatste gaf de politie ook eerlijk toe, en dat is bijzonder. Typhoon is niet de enige die het overkomt. In 2013 bracht Amnesty al een rapport naar buiten waarin etnisch profileren een probleem in Nederland werd genoemd. In het rapport kwamen meerdere slachtoffers aan het woord; onder wie een hoofdinspecteur van de politie, die zodra hij zijn uniform uitdeed merkte dat hij regelmatig zonder reden staande werd gehouden door collega’s.

Of het slechts om ‘incidenten’ gaat (zoals de politie beweert) of om een breed, maatschappelijk probleem (zoals slachtoffers en activisten beweren) blijft onduidelijk. Harde cijfers zijn er nauwelijks.

Tweedeling

Hoe vaak het gebeurt, doet eigenlijk niet ter zake, vindt Roethof: „Aangehouden worden op basis van etniciteit of huidskleur gebeurt, dat is het enige dat we hoeven te weten. Het versterkt de tweedeling in de maatschappij. Jonge jongens vragen zich af: waarom worden wij anders behandeld? Bij die heren creëer je een voedingsbodem om zich af te zetten tegen de maatschappij, bijvoorbeeld door de criminaliteit in te gaan.”

Onderneemster Dionne Abdoelhafiezkhan (31) heeft niet eens een heel nieuwe auto. Vijf jaar oud, „wel aan de sportieve kant”. En daardoor, zegt ze, wordt ze regelmatig aan de kant gezet voor een controle. Abdoelhafiezkhan heeft roots in Frankrijk, Suriname, Trinidad en Perzië, ze studeerde Bedrijfseconomie aan de Erasmus Universiteit en groeide op in Amsterdam. „Het voelt heel gek dat je in contact komt met de politie vanwege je uiterlijk. Je krijgt een tweederangsburger gevoel, terwijl ik ook gewoon geboren en getogen ben in Nederland.”

Als je als jongere in een dure BMW rijdt, dan snap ik dat de politie je even stopt

Atilay Uslu directeur Corendon

Ze is niet eens zo geschrokken van het bericht dat Typhoon over zijn aanhouding op Instagram postte. „Typhoon en ik, wij zijn iets ouder en mondig genoeg om het gesprek aan te gaan”, vertelt Abdoelhafiezkhan. „Maar als dit jongeren op weg naar school vaak overkomt, dan kan het op een gegeven moment escaleren. Dan verliezen ze het vertrouwen in de politie. Men doet vaak alsof het alleen om straatschoffies gaat, maar het gaat dus ook om volwassenen die gewoon werken. Vooral wanneer ze in de auto zitten.”

Voor Atilay Uslu (48), directeur van vliegtuigmaatschappij Corendon en opgegroeid in Turkije, was het jaren geleden dat hij zonder duidelijke reden werd aangehouden. Afgelopen weekend was het wel raak; hij moest zijn auto aan de kant zetten. „Maar goed, misschien is het ook niet echt profileren. Ik weet het niet zeker”, zegt Uslu. Hij kan zich er niet meer boos om maken, hoewel het hem vroeger veel vaker overkwam. „Jongeren worden echt ondervraagd. Als het gebeurt moet je niet discussiëren. Dan kunnen agenten echt gaan treiteren. Je moet zeggen: ‘ja meneer, u heeft gelijk’. Maar ik begrijp het soms ook wel… Als je als jongere in een dure BMW rijdt, dan snap ik dat de politie je even stopt. Profileren, tja, het gebeurt.”

Harde feiten

„In mijn ogen zijn dit geen incidenten”, zegt rapper Gideon ‘Gikkels’ Everduim (31). Hij strijdt al jaren tegen etnisch profileren door de politie en organiseert debatten over het onderwerp waarbij burgers met de politie in discussie kunnen gaan. Zelf werd Everduim eens aangehouden voor een controle van zijn identiteitsbewijs, zonder dat daar een gegronde reden voor was. „Moedeloos”, voelde hij zich.

Probleem, vindt Everduim, is dat harde cijfers ontbreken. Hoe vaak gebeurt dit nu? Wanneer is het ‘etnisch profileren’, en wanneer een terechte aanhouding?

Samen met enkele ondernemers wil Everduim een app beginnen waarin burgers kunnen aangeven dat ze het idee hebben te zijn aangehouden vanwege ras of huidskleur. Ze zijn geld aan het inzamelen via crowdfunding. Everduim: „De app kan bewustwording creëren, en met harde feiten kunnen we agenten aanspreken op hun gedrag. De politie moet dit momentum pakken. Kijk in de spiegel en zeg: we zijn fout en we gaan er iets aan doen.”

De suggestie dat de ‘slechten’ het verpesten voor de ‘goeden’, zoals in veel reacties op het staande houden van Typhoon te lezen is, wijzen de geïnterviewden stuk voor stuk van de hand. Everduim: „Wanneer de politie let op huidskleur in plaats van gedrag, dan spreken we van racisme. Dát moet uit het systeem.”

Gerald Roethof wilde een klacht indienen nadat hij was bespoten met pepperspray. Die klacht besloot hij in te trekken. Hij was destijds een carrière als advocaat aan het opbouwen en kreeg het gevoel dat het niet ging om een incidentele fout van twee jonge agenten, maar dat het hele systeem (inclusief politietop en OM) deze agenten de hand boven het hoofd wilde houden. „Was dat gevoel in een procedure bevestigd, dan zou ik niet meer met het OM en de politie door één deur kunnen, en zou ik dit werk niet meer onbevangen kunnen doen. Maar het probleem is gebleven, en het wordt tijd dat we de handen ineenslaan om er iets aan te doen.”