Dit is een artikel uit het NRC-archief De artikelen in het archief zijn met behulp van geautomatiseerde technieken voorzien van metadata die de inhoud beschrijven. De resultaten van deze technieken zijn niet altijd correct, we werken aan verbetering. Meer informatie.
Bekijk hele krant

NRC Handelsblad

Dit is wat je moet weten over etnisch profileren

Etnisch profileren De politie in Zwolle gaf het openlijk toe: rapper Typhoon werd staande gehouden om de combinatie van huidskleur en zijn auto. Hoe vaak gebeurt dit en waarom?

Typhoon wil met zijn Instagram-bericht een groter probleem in Nederland aankaarten.
Typhoon wil met zijn Instagram-bericht een groter probleem in Nederland aankaarten. Foto: Sander Koning / ANP

Dat het gebeurde was geen nieuws. Maar dat de politie openlijk toegaf dat het was gebeurd, dát was wel tamelijk bijzonder. „Grootmoedig dat de politie erkent dat huidskleur een rol speelde bij Typhoon”, twitterde politie-onderzoeker Sinan Çankaya maandag over wat inmiddels een van de trending topics op sociale media was.

Maandag maakte rapper Typhoon via Instagram bekend dat hij met zijn witte SUV staande was gehouden door de politie. „Net staande gehouden in Zwolle”, schreef Glenn de Randamie, zoals de echte naam van Typhoon luidt. „Omdat mijn nieuwe auto niet matcht met mijn profiel, lees; verdacht dat een man met mijn kleur in zo’n auto rijdt. De dienstdoende agent gaf toe dat hij bevooroordeeld was, en er rekening mee hield dat het drugmoney kon zijn.” De politie bevestigde het verhaal en bood excuses aan.

🚨 Net staande gehouden door de politie in Zwolle. Niet door een verkeersovertreding maar, omdat mijn nieuwe auto niet matcht met mijn profiel, lees; verdacht dat een man met mijn kleur in zo'n auto rijdt. De dienstdoende agent, (vriendelijke vent daar niet van) gaf toe dat hij bevoordeeld was, en er rekening mee hield dat het drugmoney kon zijn. Dit is helaas de zoveelste keer dat dit mij overkomt en dan ben ik nog 'bekend' en is de sfeer na herkenning minder gespannen. Velen hebben dat voorrecht niet. Voorheen kon ik er nog boos om worden, nu ga ik er al vanuit dat ik word aangehouden en word ik juist rustig als het weer blijkt dat etnische profilering het motief is. Het is triest. Ik kies ervoor dit nu te delen omdat dit niet een op zichzelf staand iets is. Het is niet alleen de politie, dit is een dikke error in de NL'se samenleving. Eerste stap naar verandering is toegeven dat racisme/discriminatie/onderscheid nog steeds onderdeel van onze cultuur is. We zijn er nog lang niet! #etnischeprofilering #awereness #nederland #racisme #gelijkheid

A photo posted by Typhoon (@mctyphoon) on

Het voorval roept een reeks vragen op over etnisch profileren – anderen zeggen: discrimineren – door de politie.

1 Wat is etnisch profileren precies?

„Het disproportioneel vaak staande houden van burgers op grond van hun zichtbare etnische achtergrond en/of huidskleur, zonder dat daar een objectieve en redelijke rechtvaardiging voor bestaat”, schreef de hoogleraar criminologie Joanne van der Leun uit Leiden over dit verschijnsel. Zij deed onderzoek naar discriminatie in het Haagse politiekorps.

2 Hoe vaak komt het voor?

Dat ligt er aan wie je het vraagt. Heel vaak , zeggen Nederlanders van Marokkaanse, Antilliaanse of Surinaamse afkomst. Soms, zegt de politie zelf. ,,Het komt voor, maar is allesbehalve schering en inslag” , aldus politiechef Erik Akerboom dinsdag in een reactie. Best vaak, zeggen politieonderzoekers als Çankaya en Paul Mutsaers die allebei onderzoek deden naar gedrag binnen politiekorpsen. Çankaya noemt etnisch profileren „een routineus, alledaags, structureel verschijnsel”. Mutsaers stelde dat minderheden „buitenproportioneel vaak gecontroleerd worden”.

3 Hoe gaat dat etnisch profileren precies in z’n werk?

Mutsaers vertelde in deze krant dat agenten door hun teamchef geïnstrueerd worden om zich bij controleposten te richten op bepaalde doelgroepen. „Dan was de opdracht: we gaan ons vandaag bij controles richten op Marokkanen of Somaliërs want er zijn inbraken gepleegd en we vermoeden dat het door deze doelgroep is gedaan. Of er wordt besloten alle Roemenen te weren uit het centrum van Tilburg vanwege straatroof en zakkenrollers.” Autochtonen mogen bij dergelijke controles doorrijden.

4 Waarom doen agenten het?

Ingewikkeld verhaal. Enerzijds zijn er signalen dat bewuste discriminatie toeneemt. „Er sluipt gif onze organisatie binnen”, zei toenmalig politiechef Gerard Bouman hierover begin 2015. Anderzijds is er ook sprake van onbewuste discriminatie, schreef hoogleraar Van der Leun. Daarbij handelen politiemensen in noodsituaties, vanuit onbewuste stereo-types. Bijvoorbeeld doordat ze zelf negatieve ervaringen met migranten hadden.

Daarnaast zijn er de criminaliteitscijfers. Voor laagopgeleide jonge mannen met een migratieachtergrond geldt dat zij statistisch gezien meer kans hebben in de criminaliteit te belanden, blijkt uit onderzoek van het ministerie van Justitie. Ook andere groepen die oververtegenwoordigd zijn in de criminaliteit, worden vaker gecontroleerd, zoals jongeren in dure auto’s. Verder spelen organisatorische veranderingen een rol. Mutsaers wees in zijn onderzoek op het gevolg van ‘ontbureaucratisering’. In het politiewerk is de nadruk komen te liggen op „de handelingsvrijheid van de agent”. Dat geeft ruimte voor willekeur en discriminatie.

5 Hoe effectief is het?

Er zijn geen cijfers van de opbrengst in termen van de vondst van bijvoorbeeld drugs of wapens. De eventuele opbrengst moet ook worden afgewogen tegen de maatschappelijke schade van deze praktijk. Een Nederlandse-Marokkaan die herhaaldelijk staande wordt gehouden, ervaart dat als vernederend.

6 Wat kan er tegen worden gedaan?

In Spanje en het Verenigd Koninkrijk werkt de politie met ‘stopformulieren’. Daarin moeten agenten aangeven wie ze hebben aangehouden (inclusief etnische achtergrond) en de aanhouding motiveren. In beide landen daalde het aantal aanhoudingen van niet-westerse groepen significant. De Tilburgse politie startte daarom vorig jaar een proef met het formulier . Maar de Nationale Politie ziet er niets in. „Wij geloven niet dat het invullen van een formulier de oplossing gaat zijn voor etnisch profileren” , aldus een woordvoerder.