Direct naar artikelinhoud

Twee van de belangrijkste religieuze leiders zijn weer vrienden

Paus Franciscus met Ahmed El-Tayeb kijken elkaar nu eindelijk in de ogen.

Een historisch moment, maandag in het Vaticaan: voor het eerst ontving de paus grootmoefti Ahmed el-Tayeb, misschien wel de belangrijkste figuur in de moslimwereld. Die wilde jarenlang weinig van het Vaticaan weten, maar is nu duidelijk aan het ontdooien. Waarom zoeken de twee elkaar nu weer op?

"De ontmoeting zelf is de boodschap", zei Franciscus maandag nadat hij El-Tayeb zo'n 25 minuten onder vier ogen had gesproken.

En inderdaad, het feit dat de leider van 1,2 miljard rooms-katholieken de grootmoefti van Egypte elkaar in levenden lijve ontmoetten, was bijzonder genoeg. Nooit eerder bezocht de Egyptische grootmoefti het Vaticaan. El-Tayeb een 'moslimpaus' noemen gaat wat ver, maar belangrijk is hij wel. De moskee en universiteit Al-Azhar in Caïro, waarvan hij imam en rector is, behoren tot de belangrijkste instituten in de islamitische wereld.

De twee spraken over 'de gezamenlijke inzet van gezagsdragers en gelovigen voor de vrede', vertelde de woordvoerder van het Vaticaan achteraf. "En over de situatie van christenen in conflicten en andere gespannen situaties in het Midden-Oosten."

Onder Benedictus bekoelde de relatie
Het Vaticaan heeft sinds 1998 officiële banden met Al-Azhar, het invloedrijke instituut waarvan El-Tayeb de moefti is. Maar in die 19 jaar liep het lang niet altijd soepel tussen de twee. De relatie liep een eerste deuk op toen Benedictus XVI in 2006 in een toespraak een 14e-eeuwse byzantijnse Keizer Manuel II Palaeologos aanhaalde. Die noemde het levenswerk van de profeet Mohammed 'slecht en onmenselijk'.

Benedictus citeerde de heerser niet instemmend: hij gaf aan dat hij zelf niet achter de uitspraken stond en juist een dialoog met de islam op gang wilde brengen. Die nuance ging bij velen echter verloren. Moslims wereldwijd veroordeelden de toespraak, en in een aantal landen gingen boze menigten de straat op. De maat was vol toen Benedictus in 2011 een aanslag op een koptische kerk veroordeelde, een incident waarvoor Benedictus in de ogen van Al-Azhar moslims verantwoordelijk hield. Het instituut verbrak toen formeel de diplomatieke banden.

El-Tayeb zag Francicscus direct zitten
Toch is het vlammetje van de dialoog altijd blijven branden: vertegenwoordigers van het Vaticaan en Al-Azhar bleven ook in de moeilijke tijden contact houden. Met het aantreden van Franciscus zochten de twee ook publiekelijk weer toenadering. El-Tayeb liet toen direct weten dat zo'n nieuwe ronde nieuwe kansen bracht, en dat hij hoopte op verzoening. Kort daarna communiceerden de twee al per brief en ontmoetten prominenten van beide instituten elkaar.

En nu is de toenadering dus compleet: paus en grootmoefti kijken elkaar weer in de ogen.

Twee van de belangrijkste religieuze leiders zijn weer vrienden

Dat is voor een deel de verdienste van Franciscus, die voortdurend laat blijken dat hij moslims welgezind is. Bij de voetwassingen in de week voor Pasen waste hij niet alleen geloofsgenoten, maar ook islamitische vluchtelingen. Vorige maand nam hij na een bezoek aan het Griekse eiland Lesbos een groepje islamitische vluchtelingen mee naar huis. En vorige week nam hij het in een interview nog op voor moslims.

"Er is niet zozeer angst voor de islam als wel angst voor Islamitische Staat en diens veroveringsoorlog", zei Franciscus tegen de Franse krant La Croix. "Die (angst, red) is deels gebaseerd op de islam. En inderdaad, de geest van verovering is een inherent onderdeel van de islam." Maar, zo benadrukte hij: de drang tot 'verovering' is ook het christendom niet vreemd.

Franciscus zoekt medestanders tegen christenvervolging
Dat hij met El-Tayeb heeft gesproken over christenen die in de verdrukking zitten, is niet verrassend. Net als zijn voorgangers maakt Franciscus zich ernstig zorgen over hen. Vooral sinds de volksopstanden van de 'Arabische Lente' staan de christelijke gemeenschappen in het Midden-Oosten sterk onder druk. In Irak en Syrië hebben terreurgroepen als IS het op hun leven voorzien, en dus hebben velen de regio verlaten. Ook in andere landen in de regio lijkt de vijandigheid tegen hen toe te nemen, al komt het daar meestal niet tot bloedvergieten.

IS trekt zich van relatief gematigde figuren als El-Tayeb niets aan, maar de grootmoefti heeft wél invloed. Hij kan bijdragen aan een klimaat waarin haat jegens christenen niet wordt geaccepteerd.

Veel van El-Tayebs invloed is indirect: aan zijn universiteit komen aspirant-imams uit de hele wereld studeren. De mores die zij leren, nemen ze natuurlijk mee naar huis. Daar staat tegenover dat lang niet alle moslims zich iets aan de grootmoefti gelegen laten liggen. Al-Azhar is van oudsher loyaal aan de Egyptische regering, en nu dus aan de omstreden president Sisi.

Twee van de belangrijkste religieuze leiders zijn weer vrienden
Twee van de belangrijkste religieuze leiders zijn weer vrienden

Ook de grootmoefti is bezorgd over zijn achterban
El-Tayeb profiteert op zijn beurt ook van een goede relatie met Franciscus. Hij kan zo laten zien dat hij internationaal een figuur is om rekening mee te houden, iemand om wie je niet heen kunt als je steun van islamitische prominenten zoekt. Dat zijn pleidooien voor vreedzaam samenleven geen gebakken lucht zijn. Dat hij daadwerkelijk bereid is om de handen ineen te slaan met andersgelovigen.

En, misschien nog wel het belangrijkst: zoals Franciscus zoekt naar beschermers van verdrukte christenen, zoekt El-Tayeb naar beschermers van verdrukte moslims. Geen overbodige luxe, nu talloze (overwegend islamitische) vluchtelingen onderdak zoeken in Europa.

Vaticaankenners gniffelden gisteren om een foto die een persbureau maandag in Rome maakte. Daarop is te zien hoe paus en grootmoefti elkaar omhelzen. Het plaatje deed hen denken aan de veelbesproken Benetton-advertentie van vijf jaar geleden, waarop een gefotoshopte El-Tayeb en paus Benedictus XVI elkaar stevig op de mond zoenden. Met natuurlijk twee grote verschillen: zoenen was er deze keer niet bij. En Franciscus is natuurlijk geen Benedictus.

De omstreden reclame uit 2011: links een gefotoshopte paus Benedictus XVI, rechts een gefotoshopte El-Tayeb.