Londen hield van Boris Johnson, maar leider van het land?

Vraag een willekeurige Brit, uit willekeurige sociale klasse, in een willekeurig deel van het land naar Boris, en hij begint te glimlachen. Dat is het Boris-effect. De uitwerking van het noemen van de voornaam van ’s lands enige echt populaire politicus: Boris Johnson.

Donderdag is hij na acht jaar burgemeester van Londen af, en heeft hij anderhalve maand om het land ervan te overtuigen dat ze voor een Brexit moeten kiezen, het vertrek uit de Europese Unie. Hij is het boegbeeld van het Brexit-kamp in de referendumcampagne. Daarna begint zijn volgende strijd, die om de opvolging van David Cameron als partijleider en premier.

Nu wordt dus helder of het Boris-effect ook buiten Londen electoraal effect heeft. Dat is nog maar de vraag. Uit onderzoek van peilingbureau YouGov bleek onlangs dat 38 procent van de ondervraagden met hem uit eten wilden, 40 procent wilde hem in een pubquizteam. Slechts 19 procent vertrouwde hem de leiding van het land toe.

„Dat is hét probleem van Boris in een notendop”, zegt Martin Hoscik van de website MayorWatch. Hij is een van de weinige journalisten die consequent de besluitvorming in de Londense gemeenteraad volgen. „Men denkt dat hij geen inhoud heeft.”

Wat heeft Boris Johnson voor elkaar gekregen?

Dat is volgens Hoscik aan de burgemeester zelf te wijten. „In zijn eerste termijn cultiveerde hij zijn imago van paljas. Hij wilde gewoon niet saai zijn.” Uit die eerste tijd stamt bijvoorbeeld een foto van Johnson aan een tokkelbaan.

Maar, zegt Hoscik, „wat men niet ziet, is welke beslissingen hij nam tussen die grappenmakerij in”. Deels omdat pers noch publiek doorheeft dat in de loop der jaren de Londense burgemeester steeds minder een ceremoniële functie heeft, en verantwoordelijk is geworden voor een budget van 17 miljard pond (21,2 miljard euro), transport, huisvesting, en criminaliteitsbestrijding (de politie). De laatste drie zijn de kwesties waar Londenaren zich het meest zorgen om maken.

Ten tweede omdat het verhaal van Johnson altijd gaat over zijn om ambitie premier te worden.

„Het gaat nooit over wat hij als burgemeester doet, altijd over zijn strijd met Cameron.”

Brexit-kamp

Ook Johnsons beslissing voor Brexit campagne te voeren, wordt gezien in het licht van zijn strijd met Cameron. Als het Brexit-kamp op 23 juni wint, kan Cameron onmogelijk aanblijven als premier en zal Johnson zo snel mogelijk een gooi willen doen naar het leiderschap van de Conservatieve Partij. Kiezen de Britten ervoor om in de EU te blijven, dan is sprake van uitstel, geen afstel. Want Cameron heeft al aangekondigd in 2020 het premierschap neer te leggen. In een tot op het bot verdeelde partij zal een van de kandidaten uit het Brexit-kamp komen: Johnson dus.

Het betekent dat er nauwer op hem wordt gelet. Zijn optreden voor de Lagerhuiscommissie voor Financiën eind vorige maand was een fiasco. Johnson somde op waarom de EU zo slecht was, in de manier waarop hij dat als journalist en columnist al jaren doet. Met verwijzingen naar Europese wetgeving die verbiedt dat kinderen ballonnen opblazen, het recyclen van theezakjes verbiedt, en één formaat lijkkisten voorschrijft. „Dat is allemaal heel interessant, Boris”, zei de voorzitter, zijn partijgenoot Andrew Tyrie: „Maar het is ook allemaal verzonnen.”

‘Onbekwaamheid is niet grappig’

Daarop volgde een column in The Times door het voormalige Conservatieve Lagerhuislid Matthew Parris met als kop: „De Tories moeten hun liefdesrelatie met Boris beëindigen”.

„Iemand moet ons eraan herinneren dat diegenen die willen regeren er niet alleen moeten zijn, ze moeten handelen. Onbekwaamheid is niet grappig. Een beleidsvacuüm is niet grappig.”

De kritiek zwol aan toen Johnson zei dat de waarschuwing van de Amerikaanse president Barack Obama voor Brexit voortkwam uit „de geërfde afkeer van de deels Keniaanse president voor het Britse Rijk”.

„Eindelijk wordt er nauwkeurig naar hem gekeken”, zegt Sonia Purnell, die de biografie Just Boris schreef. Ze was in de jaren negentig samen met hem correspondent in Brussel voor The Daily Telegraph. Johnsons fouten worden hem alleen zelden kwalijk genomen. In haar boek schrijft Purnell dat Johnson overleeft doordat hij een genie is in het vrijuit gaan: „Hij wordt vergeven zoals men een eigenzinnig kind vergeeft.”

Vergeten is dat hij een citaat verzon voor The Times en werd ontslagen, gedwongen werd ontslag te nemen als schaduwminister voor Cultuur omdat hij loog over een affaire. Vergeven wordt hem dat hij naar privéschool Eton ging, en aanzienlijk meer verdient dan de premier. Maar die wordt als rijkeluiszoon gezien. Johnson niet.

„Hij is een pr-genie”, zegt Purnell. „Toen ik hem leerde kennen, zat zijn haar gewoon netjes en zijn pak was niet gekreukt. Maar in Britse ogen kun je niet welgesteld, ambitieus en gedreven zijn. Met dat warrige haar geeft hij het idee niet zo gedreven te zijn. Dat hij onconventioneel is. Maar hij is ultrameedogenloos, ultra-ambitieus.”

Ze zegt: „Ik ken hem al jaren en hij is geen Brexiter. Maar dit is wellicht zijn laatste kans premier te worden.”

Pr-genie. Z’n haar zat netjes en zijn pak was niet gekreukt

Sonia Purnell, biograaf Johnson

Zijn erfenis in Londen is mager, vindt ze. Johnson is „een goednieuwsburgemeester”: „Als het fout gaat, mist hij plechtstatigheid. Je zag het bij de rellen in [de Londense wijk] Tottenham in 2011: hij was onhandig, gaf niet het gevoel ‘hier komt de burgemeester om te helpen’.”

In de gemeenteraad is men – op partijgenoten na – ook weinig positief. De oppositie heeft een hele pamflettenreeks getiteld De kosten van Boris. „Herinner je de belofte dat hij geen enkele kaartjesverkoop in de underground zou sluiten? Aan het einde van dit jaar zijn ze allemaal dicht”, schrijft Labour-leider Len Duvall bijvoorbeeld. En: „Einde aan dakloosheid? Sinds de Olympische Spelen is het aantal daklozen verdubbeld.”

We can’t let the Corbynistas plant the red flag back on top of City Hall. Here's why: https://t.co/RTyYywbfjB

— Boris Johnson (@BorisJohnson) April 11, 2016

‘Hij maakte fietsen aanvaardbaar’

De Londenaren zelf zijn ook kritisch. Bij zijn laatste vragenuurtje met publiek, begin maart in de Zuid-Londense wijk Croydon, siste men toen hij zich ergens uit probeerde te kletsen, was er boegeroep toen hij een pro-Brexit-praatje wilde houden en zijn opvolger wilde aanprijzen. Toen men de burgemeester doorzaagde over het tekort aan betaalbare huur- en koophuizen, raakte hij steeds geïrriteerder. „Er worden meer betaalbare huizen gebouwd dan ooit”, zei hij. Uit cijfers van de gemeente blijkt dat hij op zesduizend huizen na zijn doel van honderdduizend niet heeft gehaald.

MayorWatch-journalist Hoscik is positiever dan de meesten over wat Johnson in Londen heeft bereikt. Hij heeft het zelfs over „moedig beleid”.

„Hij heeft fietsen aanvaardbaar gemaakt, terwijl zijn natuurlijke achterban uit automobilisten bestaat. Boris was nodig om de controversiële verkoop van politiebureaus erdoor te drukken. In een land waar we een obsessie hebben met het aantal agenten, zorgde hij ervoor dat het niet ging om het aantal maar om het soort agenten. Hij is onwankelbaar wat de regulering van huurprijzen betreft, omdat dat centralisering betekent. Boris wordt weleens een populist genoemd, maar dit waren zeker geen populaire maatregelen.”

Alleen: omdat weinigen er erg in hadden, leidde het nauwelijks tot ophef. „Dat is zijn grote nadeel. Daardoor ziet men in Londen, maar zeker buiten de stad, niet wat hij heeft bereikt.”

Alleen pronkprojecten, zoals een miljoenen kostende kabelbaan boven de Theems, een mislukt drijvend park en de controversiële nog te bouwen Garden Bridge, vallen op. En Johnsons grappenmakerij. Om premier te worden, of om zelfs de kiezers te overtuigen dat het Verenigd Koninkrijk een Brexit aankan, is dat niet genoeg.