Geheime TTIP-documenten: nog steeds grote meningsverschillen

Al sinds 2013 lopen de onderhandelingen over dit Transatlantic Trade en Investment Partnership. Het is volgens Greenpeace een 'gigantische verschuiving van de macht van burgers naar grote bedrijven'. De teksten zouden dat beeld bevestigen.

De 'TTIP-leaks' bestaan uit 13 van de 17 onderhandelingsteksten, volgens RTL Nieuws, dat inzage zegt te hebben gekregen. Er zou vooral uit blijken dat de EU en de Amerikanen vaak nog 'mijlenver' uiteen liggen.

Zoals over voedselveiligheid. De EU wil dat voedselbedrijven de veiligheid van hun product bewijzen vóórdat het op de markt komt. De Amerikanen leggen de bal juist bij het importerende land: dat moet bewijzen dat het onveilig is. Ook bij cosmetica en wijn zijn de verschillen groot. In de EU is het verboden om make-up op dieren te testen, in Amerika niet. En waar de EU wil laten vastleggen dat de Amerikanen geen authentieke Europese wijnnamen mogen gebruiken, willen de Amerikanen die clausule juist uit het verdrag houden.

Beslissende fase
De onderhandelingen vinden plaats onder zeer strenge geheimhouding en politici mogen de voortgang soms inspecteren onder de voorwaarde dat er niets uitlekt. En dan alleen nog de Europese uitgangspunten, tot vandaag was het slechts gissen naar de Amerikaanse standpunten.

De onderhandelingen over TTIP zijn de beslissende maanden ingegaan. Rond de zomer moet er een overeenkomst liggen. De bedoeling van de afspraken is vanzelfsprekend het wegnemen van hindernissen, deregulering. Anders is het geen 'handelsverdrag'. Als een autofabrikant in Europa een model op de markt wil brengen, is er een andere test voor de achterlichten nodig dan in de VS. Het kost tijd, geld en onnodig papierwerk om twee soorten proeven te moeten doen. Het gaat er niet om één test tot 'de ware' te verklaren.

Accepteer elkaars tests en opgelost, dat is het uitgangspunt van TTIP. Tot zover heeft niemand bezwaar. Gaat het over voedsel dan ligt het anders. De Europese normen op dit gebied zijn strenger dan de Amerikaanse. Gaat de EU de Amerikaanse gewoontes erkennen, dan komt hier de inmiddels legendarische 'chloorkip' op de markt, met chloor ontsmet vlees. Die hoeft niemand te kopen maar de schonere, vermoedelijk duurdere, Europese filetjes worden dan wellicht weggeconcurreerd. Al heeft minister Ploumen inmiddels verzekerd dat de gevreesde chloorkip niet zijn weg zal vinden naar de Nederlandse markt.

Duurzaamheid
Rode draad in de protesten van boeren, kleine groene ondernemers en ngo's is de vrees dat de hogere standaarden naar beneden gaan of van de markt worden gedrukt. Slecht voor duurzame ontwikkeling dus, concluderen ze. Dan zullen de grote duurzame koplopers in het bedrijfsleven zich ook wel zorgen maken, is de verwachting. Maar daar is weinig van te merken.

Voedselgigant Unilever bij voorbeeld, dat voor zichzelf flinke ambities formuleert op het gebied van duurzaamheid, laat zich niet publiekelijk uit over TTIP. Het bedrijf laat dat over aan koepel VNO-NCW, meldt een woordvoerder. De belangenclub voor het duurzame bedrijfsleven, de Groene Zaak, houdt zich niet bezig met TTIP.

Ketens verduurzamen zelf
Helemaal vreemd is dat niet. De arm van het handelsverdrag raakt lang niet aan alles. Veel vooruitgang op duurzaam gebied wordt bereikt door ketens te verduurzamen. Neem koffie met Utz keurmerk, MSC - vis, FSC - hout, de Round Table over duurzame palmolie. Dat levert standaarden op die vrijwillig, privaat, worden afgesproken. Het zijn geen door de overheid opgelegde regels. Die ontwikkeling zal doorgaan, TTIP of niet. Maakt iedereen zich dan druk om niets, zoals VNO-NCW lijkt te suggereren? Dat moet nog blijken als de eerste concrete afspraken openbaar worden.

Wat in ieder geval overblijft is dat het hele proces weinig met duurzaamheid te maken heeft. Geheime documenten, donkere kamertjes, gissen naar wat er op het spel staat: met transparantie, één van de aspecten van duurzaamheid, heeft het allemaal weinig te maken. Dat is ook de reden waarom gemeenten zich 'TTIP-vrij' willen verklaren. Niet alleen in Nederland, in EU-landen hebben al honderden dorpen en steden dat gedaan.

Conflicten
Een ander 'heet hangijzer' in de onderhandelingen blijft volgens RTL het arbitragesysteem ISDS, dat conflicten tussen investeerders en overheden moet beslechten.

Tegenstanders van het verdrag stellen dat bedrijven daarmee teveel macht krijgen. Een bedrijf kan een overheid aanklagen als het ten onrechte de investeerder beperkt. Een trio advocaten doet vervolgens een uitspraak.

Dit soort clausules maakt vaak deel uit van handelsverdragen, meestal bedoeld om onbetrouwbare overheden, die gekke regels stellen of bedrijven uit het eigen land voortrekken, te omzeilen. De EU heeft na kritiek de arbitrage wat afgezwakt en er een nieuwe afkorting op geplakt, ICS.

Ngo's stellen dat bedrijven bijvoorbeeld kunnen afdwingen dat ze aan de winning van schaliegas mogen doen. Dat is niet waar, zegt de EU: "De regering van elk EU- land beslist zelf om schaliegasproductie in eigen land toe te staan. Niets in het TTIP kan dit soevereine recht van elk EU land beperken." Toch blijft het onder vuur liggen, omdat arbitrage achter gesloten deuren zal plaatsvinden. De Duitse bond van rechters heeft vorige maand grote bezwaren geuit tegen het systeem.