Woede op Amerikaans establishment werpt vruchten af
De outsiders zijn koplopers geworden. Met hun afgetekende overwinning in New Hampshire hebben presidentskandidaten Bernie Sanders en Donald Trump het sluimerende ongenoegen in Amerika de erkenning gegeven die het toekwam.
Ruim een derde van de Republikeinen en bijna 60 procent van de Democraten in het noordelijke staatje kozen voor de twee mannen die, ieder op hun eigen manier, hun onvrede met het huidige Amerika het duidelijkst uitten.
Opgeteld bij hun tweede plek in Iowa maakt de overwinning in New Hampshire de twee New Yorkers tot serieuze uitdagers van het establishment in beide partijen. Hun radicale positionering maakt ook de opkomst van een derde outsider, miljardair en oud-burgemeester van New York Michael Bloomberg, tot een reële mogelijkheid.
Trump en Sanders zijn twee kanten van dezelfde medaille. De ene is een zelfbenoemde socialist, de ander een zelfgekweekte miljardair, maar dat neemt niet weg dat er duidelijke overeenkomsten zijn. Bij Trump klonk dinsdag na zijn overwinningsspeech voor het eerst 'You say you want a revolution' van The Beatles, een liedje dat Sanders ook wel eens draait.
Aandacht
Beide kandidaten hebben geen verleden in hun partij en beide mannen voeren hun campagne zonder het grote geld van het bedrijfsleven. Hun aanhangers hebben een afkeer van Wall Street en van internationale handelsverdragen. Of het nou twintigers zijn die met een ton studieschuld worden opgezadeld (mede door extreem hoge rentes) of zestigers die nog steeds met 15 dollar per uur het hoofd boven water moeten zien te houden: ze voelen zich allebei slachtoffer van een systeem dat hen uitknijpt en zich verder niet om hen bekommert. En nu is er eindelijk iemand die hen aandacht geeft.
Dat de twee uitersten elkaar raken bleek duidelijk in New Hampshire, met zijn grote schare ongebonden kiezers. Sommigen van hen twijfelden tot in het stemhokje tussen Trump en Sanders, anderen kozen vastbesloten voor de een maar voelden toch ook sympathie voor de ander. In Iowa waren vergelijkbare geluiden te horen. Maar natuurlijk gaan hun plannen, buiten hun protectionistische economische agenda, op andere terreinen recht tegen elkaar in. De nativist Trump die Mexicanen en moslims wil weren tegenover de Jood Sanders die zijn Poolse voorouders en nieuwe immigranten omarmt. De 'democratische socialist' Sanders die Obamacare niet ver genoeg vindt gaan, tegenover de conservatieve Trump die de zorgverzekering zo snel mogelijk wil ontmantelen. De isolationistische Sanders die behoedzaam te werk wil gaan in het Midden-Oosten, tegenover de macho Trump die graag 'the hell out of ISIS' wil bombarderen.
Die verschillen zullen vanaf nu ook nog duidelijker worden aangezet. Tijdens zijn met bier en USA-USA-USA-scanderende fans gevulde overwinningsfeest dinsdag feliciteerde Trump Sanders eerst, om vervolgens de grote verschillen te benadrukken tussen de manier waarop hij en Sanders het land willen omwentelen. 'Bernie wil het land weggeven! Dat laten we niet gebeuren. Ik weet niet waar het heen gaat met Bernie, we wensen hem veel succes, maar wij gaan Amerika weer groots maken, en wij gaan dat het op de ouderwetse manier doen.'
Winnen
En die manier is: 'China verslaan, Japan verslaan, Mexico verslaan, we gaan al die landen verslaan die dagelijks ons geld afpakken. We gaan iets doen wat zo goed en zo snel en zo sterk is dat de wereld ons weer zal respecteren. Geloof me!'
Winnen is het belangrijkste werkwoord in de beleidsplannen van Trump. Of het om veiligheid gaat of de economie: Amerika gaat weer winnen. Dat hij daar geen specifieke maatregelen bij voorstelt lijkt geen bezwaar. Het gebrek aan inhoud bij Trump werd de afgelopen week zelfs tijdens het invloedrijke radioprogramma van Laura Ingraham voortdurend aan de kaak gesteld, maar dat leverde hem in New Hampshire geen problemen op. Het belangrijkste argument waarom kiezers voor Trump gaan is omdat hij 'dingen voor elkaar krijgt'. Zijn status als bruuske zakenman is genoeg.
Ook in het zuiden is dat een eigenschap die aanspreekt. Statisticus Nate Silver van website fivethirtyeight, die verkiezingssucces voorspelt op basis van peilingen en politieke aanbevelingen, schat de kans op winst van Trump in South Carolina volgende week op 55 procent (de andere kandidaten verdelen de rest).
Het belangrijkste argument waarom kiezers voor Trump gaan is omdat hij 'dingen voor elkaar krijgt'
Nationale Conventie
Maar Trump zal ook daar, net als in New Hampshire, niet meer dan een derde van de stemmen halen. Om rechtstreeks de republikeinse nominatie in de wacht te kunnen slepen verwachten analisten dat Trump minimaal 45 procent van alle stemmen nodig heeft. Dat haalt Trump tot dusver nergens. Dat betekent dat de Republikeinse genomineerde pas zal worden aangewezen op de Nationale Conventie in juni, waarop de verschillende kandidaten met de door hen gewonnen gedelegeerden gaan leuren.
Voor Sanders ziet de toekomst er onzekerder uit. In de staten die de komende weken op het programma staan, zal Sanders veel meer Latijns- en Afrikaans-Amerikaanse kiezers moeten zien te bereiken. Op zich zijn de meeste economische argumenten (minimumloon, zorgverzekering) waarmee Sanders jonge kiezers voor zich heeft gewonnen ook geldig voor jonge zwarte kiezers, maar zijn verschijning als boze witte Joodse professor uit het noorden maakt op hen minder vanzelfsprekend indruk dan op de college-kids die tot dusver op hem hebben gestemd. Nate Silver schat de kans op een overwinning voor Clinton in South-Carolina op 95 procent.
Wie is John Kasich?
De voorspelde winnaars hebben gewonnen, maar Donald Trump heeft nog meer gewonnen dan hij had durven hopen. Doordat het Republikeinse veld evenwichtig verdeeld blijft, ontbeert het partij-establishment nog altijd een duidelijke kandidaat die de gematigde stemmen verzamelt en het tegen Trump kan opnemen. Die kan daarvan ook in de volgende staten profiteren.
Achter de ontsnapte Trump en Iowa-winnaar Ted Cruz zit een peloton van vier min of meer gematigde kandidaten. John Kasich, Marco Rubio en Jeb Bush hebben redenen om in de race te blijven. Chris Christie, de gouverneur van New Jersey, en ex-bestuursvoorzitter Carly Fiorina maakten woensdag bekend de strijd te staken. Ook ex-neurochirurg Ben Carson zal waarschijnlijk snel opgeven.
John Kasich, met zijn verzoeningsgerichte boodschap de gematigdste onder de gematigden, won met zijn tweede plek in New Hampshire (16 procent van de Republikeinse stemmen) een dagprijs. Dat mocht ook wel: de gouverneur van Ohio had al zijn energie in deze staat gestoken. Dat betekent dat hij in het zuidelijke vervolg weinig kans maakt; pas als hij die overleeft en de race weer in de gematigde noordelijke staten terugkeert, komt hij weer in beeld. Kasich zal waarschijnlijk een eendagsvlieg blijken. Toch heeft zijn goede prestatie en langere verblijf in de race effect, omdat hij daarmee stemmen en geld wegzuigt van andere kandidaten.
Jeb Bush, de oud-gouverneur van Florida, herwon wat zelfvertrouwen. Hij eindigde in New Hampshire met 11 procent nipt voor Marco Rubio en acht zich de gedroomde kandidaat van het establishment. Rubio, de senator uit Florida die na Iowa de favoriet van het midden leek, was de grote verliezer (10,5 procent). Hij had zaterdag een zwak debat, waarin hij zichzelf geregeld herhaalde (Rubiobot, zei Chris Christie) maar acht zich door zijn sterke derde plaats in Iowa vorige week nog kansrijk.
Met de stemmen van Christie erbij heeft het (relatief) gematigde peloton 45 procent van de stemmen – meer dan outsider Trump, of Cruz. Maar zolang ieder van die gematigden zich president droomt, blijven zij verwikkeld in een chicken race: in volle vaart op elkaar afrijden en zien wie het eerst uitwijkt. Als dat te lang duurt, gaan ze er allemaal aan.
Supergedelegeerden
Daar komt voor Sanders nog een groot nadeel bij: bij de Democraten vallen veel zogeheten supergedelegeerden te verdienen, naast de gedelegeerden die hem via de voorverkiezingen toekomen. Daarvan zijn er 712, en dat zijn stemmen die van de partij-elite komen.
In New Hampshire kreeg Clinton er zes van de acht (de andere twee houden zich nog neutraal). Van de 'normale' gedelegeerden kreeg ze er negen, Sanders dertien. Daarmee heeft Clinton New Hampshire eigenlijk gewonnen.
In totaal heeft Clinton al 359 supergedelegeerden op zak, Sanders pas 14. Dat betekent dat Clinton al veel verder op weg is naar de benodigde 2382 gedelegeerden dan haar tegenstrever. Zo democratisch zijn de Democraten niet, voor outsiders.
