Hoe carnaval je van dwingende afgodsbeelden bevrijdt

Den Bosch

Op de laatste dag van het carnaval valt de regen met bakken uit de hemel in Den Bosch. De stad is voor de gelegenheid omgedoopt tot Oeteldonk. Toch weerhoudt het weer menig kleurig geklede carnavalsvierder er niet van, de straat op te gaan. Talloze dweilorkestjes schuilen onder te krappe afdakjes, maar het mag de pret niet drukken. ‘Hé Sjefke’, begroet een Bosschenaar een kennis. De man heeft al een aardig slokje op en begint enthousiast, maar onverstaanbaar te praten.

Cultuurtheoloog Frank Bosman (37), uitgedost in een pak in testbeeldpatroon met knalrode hoed, slaat het tafereel gade. ‘Zelfs ik kan het niet verstaan’, grijnst hij. Hij weet dat het katholieke feest dat vooraf gaat aan de veertig dagen durende vastentijd ‘in het noorden’ (lees: boven de rivieren) bekend staat als ‘duivels, veel zuipen en seks’. Sterker: met die gedachte werd hij als strenggelovig katholiek, opgegroeid in Leidschendam, zelf ook opgevoed. ‘Maar dat is niet het echte carnaval’, weet hij intussen. Zijn vrouw Mariëlle (44) nam hem twintig jaar geleden mee in de de achtergronden van het Bossche carnavalsfeest, waarin de ‘oetels’ (kikkers) op de zandbank (donk) verwijzen naar een reactie op de bisschop die het ‘heidense feest’ in 1881 wilde verbieden.

arm, rijk of tokkie

‘Houdoe!’, klinkt het op straat geregeld, als mensen vrolijk afscheid nemen. Voor de cultuurtheoloog met publicaties op het gebied van theologie en films, games en popmuziek, is het jaarlijkse fenomeen tegenwoordig iets wat hij als belijdend katholiek met grote interesse gadeslaat én meeviert.

‘Arm, rijk, tokkie of kakker: iedereen is gelijk en doet mee. Carnaval is het feest van de omkering’, legt hij uit. ‘Het is een serieus spel. Natuurlijk zijn er mensen met een kwade dronk of ontstaan buitenechtelijke relaties, maar het is hier geen orgie, zoals mensen snel denken.’

Uit slagerij ’t Stokpaardje klinkt aanstekelijke muziek. ‘Oeteldonk, dat is mijn leven’, schalt het door de straat. Een ouder echtpaar deint buiten ontspannen mee op de klanken. Volgens Bosman is de sfeer tijdens carnaval juist extra gemoedelijk. ‘Sta je vooraan in een rij koffie te bestellen en moet je met je vijf bakkies tegelijk naar achteren lopen, dan is dat geen probleem. Ze worden zo over de hoofden heen doorgegeven.’ Mariëlle beaamt: ‘Mensen letten goed op elkaar en grijpen in als iemand hulp nodig heeft.’

draak

In het feestgedruis wordt met Jan en alleman de draak gestoken. Absurditeit speelt een grote rol speelt, erkent Bosman. ‘Elke beste grap is in zijn ziel ernstig, er zit een diepere betekenis in. Zo van: denk eens na wat normaal is.’ En een grap gaat daarom ook niet gauw te ver, vindt Bosman. ‘Er was eens een groep verkleed als monniken, die liet weten dat ze ‘buiten hun broekje’ waren gegaan, ze verwezen daarmee naar het seksschandaal in de Katholieke Kerk. Dat moet kunnen.’ Volgens Bosman keerde Jezus in het Nieuwe Testament ook veel zaken om. ‘Ook dat verhaal is absurd, maar juist daarom moet je geloven. Als pseudo-koning komt Jezus bijvoorbeeld op een ezel Jeruzalem binnen. Wat nederig is, wordt verheven. Hij krijgt de rol van nar, als hij voor de kruisiging een mantel en doornenkroon krijgt.’ Juist dat ‘omkeer-element’ schudt mensen wakker, meent de cultuurtheoloog. ‘Tijdens carnaval worden we bevrijd van onze dwingende afgodsbeelden.’

vindplaats

In zijn dagelijkse werk neemt Bosman ‘alle moderne culturele uitingen serieus als vindplaats van het goddelijke’, zo omschrijft hij het. ‘Ik zoek God op plaatsen waar je dat het minst of niet verwacht. Bijvoorbeeld in een commercieel videospel. Daarin zitten soms heel duidelijke religieuze verwijzingen die je christelijk kunt duiden. Dat vind ik verrassend. En het is een probaat middel tegen het christelijk cultuurpessimisme waarin je geklaag hoort over secularisatie, de jeugd van tegenwoordig en groeiend individualisme. God is overal te vinden, doe alleen je ogen eens open.’ En dat geldt volgens Bosman ook voor carnaval. ‘Veel protestanten vinden ‘orde’ het leukste wat er is. Iets moet intellectueel, sober en strak zijn, niet te veel met het lichaam te maken hebben en vooral moet alles in het hoofd gebeuren. Katholieken daarentegen vinden chaos fijn. Daaruit kan vernieuwing groeien, zeggen wij.’ Zo merkte hij zelf dat het feest hem meer vertrouwen opleverde. ‘Ik benader mensen meer standaard met de gedachte dat diegene van goede wil is.’

kleurige paraplu’s

Bij de start van de kinderoptocht is het gezellig druk. Niemand lijkt zich druk te maken wanneer de tocht van start kan. Er worden foto’s gemaakt en kleurige paraplu’s steken boven de mensenmassa uit om niemand te raken. ‘Accepteer zo’n chaos’, is het motto van Bosman. ‘Uit de chaos ontstaat een nieuwe orde: wie goed doet, ontmoet goed.’

Hij vergelijkt het leren begrijpen van carnaval met een schilderij. ‘Van de honderd mensen snappen 99 mensen niet wat het voorstelt, maar één persoon ziet meer. Daarom is carnaval meer dan bier (dat hier overigens altijd wordt aangelengd met water). Het is een feest dat voortdurend herinnert aan de schepping van de mens die het leven viert. En dat kan dankzij de verlossing door Jezus Christus.’

Luid spelend trekt een dweilorkest over het plein in het centrum. Met de punt van een paraplu duwt een jongetje een snoepkikker vakkundig in de richting van een put, waar het regenwater naar binnen gutst. Ogenschijnlijk onvermoeibaar feesten de Oeteldonkers door, het kan nog tot middernacht, want dan begint het gewone leven alweer. <