Voor elke asielzoeker meldt zich een vrijwilliger aan

Ook 47 duizend: het aantal geregistreerde asielaanvragen tot en met eind oktober (inclusief gezinshereniging en herhaalde aanvragen). Er kwam de afgelopen drie maanden dus ten minste één nieuwe vrijwilliger bij voor elke asielzoeker die in 2015 naar Nederland kwam. En dan worden alleen nog de toenames bij de twee grootste organisaties meegeteld. Kleinere vrijwilligersclubs hebben geen exacte cijfers over de herfstmaanden paraat, maar spreken van 'explosieve groei'.  

Bij VluchtelingenWerk meldden zich van half september tot en met half november meer dan 10 duizend vrijwilligers aan. Een deel van hen kwam op de wachtlijst terecht. 'Ongelooflijk veel', noemt adjunct-directeur Jasper Kuipers het aantal. 'Tienduizend mensen in twee maanden, dat aantal halen we normaal niet eens in een heel jaar.' Onder de vrijwilligers bevinden zich volgens Kuipers en zijn collega's opvallend veel jonge mensen en ouders met jonge kinderen. 'Ze zijn geraakt en willen datgene doen waarvan ze hopen dat een ander het ook voor hun gezin zou doen.'

Lees ook

Wie zijn deze weldoeners en waarom melden ze zich aan? Björn van Rosengarten en Wendy Heithuis-Horstmanshoff zetten zich sinds september vrijwillig in voor vluchtelingen.

Ready to help

Bij het Rode Kruis groeide het vrijwilligersbestand van Ready to Help, een laagdrempelig netwerk voor mensen die op oproepbasis willen bijspringen, in dezelfde tijd van 6000 naar 34 duizend personen. Het algemene vrijwilligersnetwerk kon 3600 nieuwe vrijwilligers verwelkomen, laat een woordvoerster weten. 'We vertellen altijd wel dat het Rode Kruis in allerlei noodsituaties helpt, maar toch is de vluchtelingencrisis voor veel mensen aanleiding om zich op te geven.'  

Onder bestaande Rode Kruis-vrijwilligers zou die massale aandacht voor vluchtelingen echter juist weerstand oproepen, meldde de NOS vrijdag. 'Duizenden' vrijwilligers zouden hulp aan deze groep weigeren. Volgens de organisatie klopt dat niet: 'Tot nog toe heeft niemand dit om principiële argumenten geweigerd.' Basis voor de NOS-berichtgeving was een interne Rode Kruis-enquête waarin 261 van de 1293 vrijwilligers zeiden niet bereid te zijn om vluchtelingen te helpen. Sommigen lieten weten principiële bezwaren te hebben, maar de meesten noemden praktische redenen, zegt een woordvoerster van de hulpverlenersorganisatie. 'Bijvoorbeeld omdat ze geen opvanglocatie in de buurt hebben, of het niet met werk kunnen combineren. Als onze vrijwilligers niet onpartijdig zijn, ook al gaat het om enkele individuen, moeten we dat goed en serieus aanpakken. Gelukkig kunnen we rekenen op tientallen duizenden mensen die juist wel hulp aan vluchtelingen willen bieden.'

Extra receptioniste

Startschot voor de vrijwilligersbloei was de inmiddels wereldberoemde foto van de driejarige Alan Kurdi, wiens levenloze lichaam op het strand van Bodrum aanspoelde. Bij VluchtelingenWerk meldden zich de volgende dag 600 mensen aan, het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) was twee dagen telefonisch onbereikbaar. Stichting Vluchteling moest een extra receptioniste aannemen om het te kunnen bolwerken: 'Dat beeld was een enorme gamechanger'.  

Tussen die foto en nu zaten echter drie maanden, met tientallen protestacties tegen asielzoekerscentra en toenemende zorgen over de groeiende vluchtelingenstroom. Een woordvoerder van Stichting Vluchteling: 'Het sentiment werd voelbaar negatief.' Hulporganisaties vreesden dat het gevoel van solidariteit met vluchtelingen zou afnemen, maar dat gebeurde allerminst.  

Die onverminderde interesse verbaasde de vluchtelingenclubs- en organisaties. Jasper Kuipers (VluchtelingenWerk): 'Kennelijk bestaat er meer nuchterheid in de hoofden van Nederlanders dan je op basis van journaals en kranten zou verwachten.'

Kerk in actie

Kerk in Actie, dat uit 1600 aangesloten kerken bestaat en daarom vrijwilligerscijfers niet centraal verzamelt, wordt naar eigen zeggen ook overspoeld door aanmeldingen. ‘Ook van niet-gelovigen.’ Hetzelfde geldt voor het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA), dat het aantal formele vrijwilligersfuncties zag verdubbelen, maar geen zicht heeft op de honderden mensen die ‘losvast’ bijspringen in sporthallen en noodopvanglocaties. En niet alleen vrijwilligersfuncties in Nederland zijn populair. Volgens Stichting Bootvluchteling, die sinds juni 430 vrijwilligers naar het Griekse eiland Lesbos stuurde, kregen zij op sommige dagen meer dan 500 aanmeldingen binnen.

'Historisch genetische afwijking'

Volgens hoogleraar filantropie Theo Schuyt, werkzaam bij de Vrije Universiteit, is het enthousiasme te verklaren aan de hand van drie factoren: weten, kunnen en willen. 'Weten en kunnen is simpel, de vluchtelingencrisis is overal. Het is geen natuurramp in een exotisch land, maar vlakbij. Met een asielzoekerscentrum in jouw directe leefomgeving zie je met eigen ogen jongeren die nergens heen kunnen, of kinderen zonder speelgoed. En dan kun je twee straten verder al de handen uit mouwen steken.'

Het 'willen' van de nieuwe vrijwilligers komt volgens de hoogleraar voort uit een 'historische genetische afwijking in de Nederlander - ik zeg het maar even vrolijk - die zorgt dat hij bereid is zich in te zetten.' Geen enkel ander land kent zo'n vrijwilligerscultuur en zoveel stichtingen, bestuurtjes en vrijwilligersclubs, legt de hoogleraar uit. 'Natuurlijk, mensen kunnen zo'n noodopvang ook gewoon voorbij lopen. Maar zo werkt het in Nederland niet.'  

Lucas Meijs, eveneens hoogleraar filantropie (Erasmus Universiteit Rotterdam), is ook niet verrast door de enorme toeloop. Hij ziet in varkenskoppen en vuurwerkbommen bij azc's geen aanleiding voor een stagnatie van het aantal nieuwe vrijwilligers. Sterker nog, in zijn ogen zijn die acties net zo goed vrijwilligerswerk, of liever gezegd vrijwillige energie. 'In Nederland bestaat een enorm reservoir aan vrijwillige energie, die omhoog spuit als iets ingrijpends gebeurt. Dat zie je dit bij een natuurramp, maar ook als kinderen worden vermist. Dan zoekt heel Nederland mee.' Bij een politiek dossier als vluchtelingen is het volgens de hoogleraar niet meer dan logisch dat voorstanders én tegenstanders vrijwillig in actie komen. 'Protesteren voor kernenergie is net zozeer vrijwilligerswerk als protesteren tegen kernenergie.'