Wetenschappers kweken nier uit huidcellen

Zo heeft het mini-orgaan, nog maar zo klein als een speldenknop, al gespecialiseerde nierbuisjes en 'nefronen', de filtersysteempjes in de nier die bloed zuiveren. Dat is nog altijd mijlenver verwijderd van het complexe loodgieterswerk in een échte nier, maar niettemin een 'klein wonder', vindt de Leidse onderzoekster Susana Chuva de Sousa Lopes. 'We moeten nog bewijzen dat het bloed kan filteren. Maar in feite is dit echt een mininier, met alle structuren, en een organisatie die aardig overeenkomt met de nier zelf.'

De nieren zijn gemaakt van genetisch 'omgeprogrammeerde' menselijke huidcellen. In theorie moet dat ooit leiden tot organen die na transplantatie geen afstotingsverschijnselen geven: opgekweekt uit een beetje huidweefsel van de patiënt zelf. In ons land alleen al worden jaarlijks zo'n 1000 niertransplantaties verricht en staan er ruwweg 800 patiënten op de wachtlijst.

Zo ver is het de komende jaren nog niet, beklemtoont het team onder leiding van Melissa Little van de Universiteit van Melbourne in Nature: de huidige 'niertjes' zijn kloddertjes weefsel van amper een centimeter groot, en hebben bijvoorbeeld nog geen bloedvaten of goed afvoersysteem voor de urine. Toch is Chuva de Sousa Lopes optimistisch. 'Ik kan me voorstellen dat we op den duur in staat zijn deze organoïden in een soort membraan te stoppen, met bloed aan de ene kant en urine dat eruit komt aan de andere kant.'

Zelforganiserend vermogen

Stamcelexpert Hans Clevers, niet betrokken bij het Australische onderzoek, signaleert dat de 'regeneratieve geneeskunde' een nieuwe weg is ingeslagen: niet langer alleen maar losse cellen, maar ook hele stukken orgaan kweken. 'Daarvan is dit een prachtig voorbeeld. Zo'n nier is na de hersenen waarschijnlijk het meest complexe orgaan. En toch is het enige wat er hier nog ontbreekt de bloedvaten.'

Het diepere inzicht, vindt Clevers, is dat het zelforganiserend vermogen van groeiende weefsels 'immens' is. 'Het systeem is zó robuust. Je geeft een schop tegen een cel, verandert de temperatuur; het maakt allemaal niet uit. Dit gaat zo gemakkelijk.'

Little en collega's maakten de niertjes door huidcellen genetisch te 'resetten', en ze vervolgens de chemische signaaltjes toe te dienen die rijpende niercellen in een foetus ook krijgen. Het ene signaal wat korter, het ander wat langer; zo dokterden ze het recept uit om in twee tot drie weken de stukjes nierweefsel te kweken, met kanaaltjes en al.

Kanker

'Een grote verbetering ten opzichte van eerdere methoden', vindt de Britse hoogleraar experimentele anatomie Jamie Davies desgevraagd. 'Wat ze hier maken is dan wel geen complete nier, maar wel weefsel dat sterk lijkt op nierweefsel. Dat is een belangrijke stap op weg naar het maken van nieren in het lab.'

Toch voorziet Clevers dat het nog lang duurt voordat de transplantatie van stukjes kweeknier een feit is. Met name de veiligheid wordt 'nog een heel gepuzzel', denkt hij, omdat kanker op de loer ligt, met al die groeiende cellen. 'Je kunt cellen dan nog zo keurig hebben opgevoed in het lab; sluit maar eens uit dat er één kwaaie rakker tussen zit.'

Clevers denkt dan ook dat de miniorgaantjes in eerste instantie vooral geschikt zijn om medicijnen te testen en ziektes na te bootsen, bijvoorbeeld om uit te vissen welke behandeling het beste bij een bepaalde patiënt aanslaat.