Direct naar artikelinhoud
Opinie

Training die nodig is om goed onderzoek te doen wordt zwaar onderschat

Het ontbreekt studenten aan de kennis van zaken die nodig is om verantwoord onderzoek te doen.

Studenten onderzoeken ontwikkeling van vegetatie die onder invloed staat van hoog water en golven.Beeld Marcel van den Bergh/de Volkskrant

In de Volkskrant van 29 juli 2015 beklaagt Jean-Pierre Geelen zich over het fenomeen onderzoek. Hij schrijft: 'zodra het woord 'onderzoek' klinkt, is waakzaamheid geboden', en dat 'je met veel onderzoek alle kanten op kunt'.

Beide beweringen zijn helaas maar al te waar. Dit is op zichzelf al een navrante conclusie, waar onderzoek ons nu juist meer zekerheid moet brengen. Maar het is nog veel erger; onder het mom van onderzoek wordt de grootst mogelijke onzin verkocht als ware die op feiten gebaseerd.

De reden is dat waarheidsvinding als na te streven ideaal van onderzoekers vaak ver is te zoeken. Dit roept weer de vraag op hoe dat kan in een tijd waarin onderzoek zo centraal is komen staan in westerse maatschappijen.

Piet Verschuren.Beeld .

Zorgvuldigheid

Sinds de werken van wetenschapsfilosoof Popper wordt door wetenschappers algemeen geaccepteerd dat waarheid niet bewezen kan worden. Slechts onwaarheid is aantoonbaar. Daardoor kan het even gemakkelijk als onterecht gebeuren dat onderzoeksresultaten jarenlang voor waar worden versleten, zonder dat de validiteit ook maar ter discussie staat.

Dat is dan ook wat op grote schaal gebeurt. De best mogelijke remedie hiertegen is dat onderzoek met de grootste zorgvuldigheid en dito kennis van zaken wordt uitgevoerd. Alles wat het waarheidsstreven ondermijnt, moet zo veel mogelijk worden vermeden of gereduceerd.

Onder benamingen als meetfout, bias, verstoring, misvatting, dwaling et cetera zijn in de methodologische literatuur vele tientallen soorten fouten die een onderzoeker gemakkelijk maakt, benoemd en beschreven. Is hij hiervan onkundig, noch getraind in het herkennen ervan en het nemen van passende maatregelen, dan komt hij grif tot verstoorde resultaten.

Alles wat het waarheidsstreven ondermijnt, moet zo veel mogelijk worden vermeden of gereduceerd

Onderschat

De training die hierdoor voor het vak van onderzoeker nodig is, wordt in het hoger onderwijs zwaar onderschat. Voor de opleiding van een timmerman of elektricien wordt al gauw een jaar of drie, vier uitgetrokken, een equivalent van 5.000 tot 7.000 uren.

Ter vergelijking: Nederlandse universitaire studenten in de menswetenschappen krijgen ergens tussen de 800 en 1.200 uur training in onderzoek, inclusief het afstudeerproject. En dit met aanzienlijk minder praktijktrainingen onder het toeziend oog van ervaren docenten dan gebruikelijk in de genoemde vakopleidingen.

Kortom, universitaire onderzoeksopleidingen besteden een schijntje van wat we nodig vinden voor de opleiding tot handwerkberoepen. Het is dan ook een fictie te denken dat wij studenten afdoende equiperen voor het zelfstandig doen van onderzoek.

Bij gevolg zou bijvoorbeeld het onderzoek van promovendi aan universiteiten veel betere resultaten opleveren, en dit in een kortere tijd, hadden zij een scholing in het vak van onderzoeker ondergaan die strookt met de complexiteit en weerbarstigheid ervan.

Kortom, universitaire onderzoeksopleidingen besteden een schijntje van wat we nodig vinden voor de opleiding tot handwerkberoepen

Hbo-onderwijs

In het hbo-onderwijs is de situatie zo mogelijk veel ernstiger. Hier ontvangen studenten nog veel minder training in onderzoek, en worden zij massaal begeleid door docenten zonder noemenswaardig verstand van het vak van onderzoeker.

Dit terwijl het daar vigerende praktijkgerichte onderzoek en de omstandigheden waaronder dit wordt uitgevoerd, nog veel moeilijker is dan het op universiteiten gangbare theoriegerichte onderzoek. Niettemin worden deze hbo-studenten in het kader van hun afstuderen op grote schaal ingezet bij (betaald!) contractonderzoek voor externe opdrachtgevers.

Onkundig als zij en hun begeleiders zijn van de talloze validiteit en bruikbaarheid ondergravende factoren, kunnen de resultaten hiervan op zijn best worden omschreven als goed bedoeld proza. Met onderzoek en waarheidsvinding heeft dit helemaal niets te maken.

Niettemin worden deze hbo-studenten in het kader van hun afstuderen op grote schaal ingezet bij (betaald!) contractonderzoek voor externe opdrachtgevers

Alternatieve onderzoeksstrategieën

Ook in de bètawetenschappen is de situatie sterk ontoereikend. Hier vertrouwt men erop dat afgestudeerden met hooguit een cursus statistiek en instructies voor het opzetten van een laboratoriumexperiment, een maximale onafhankelijke bijdrage aan ons kennisareaal kunnen leveren. Ook hier zou men waarheidsvinding en alternatieve onderzoeksstrategieën veel meer centraal moeten stellen.

Het wachten is op een doorbraak van het inzicht dat waarheidsvinding, in de rechtspraak zo goed als in wetenschappelijk onderzoek, minstens zo veel kunde, inzicht en training vraagt als het maken van een dakconstructie of de elektrische bedrading voor een woonhuis.

Ook hier zou men waarheidsvinding en alternatieve onderzoeksstrategieën veel meer centraal moeten stellen