Zalm en Netelenbos leggen in verhoor NS op pijnbank

De oud-bewindslieden Gerrit Zalm (Financiën) en Tineke Netelenbos (Verkeer en Waterstaat) leggen de schuld van het Fyra-debacle volledig bij de NS neer.

Dat bleek donderdag uit urenlange verhoren voor de enquêtecommissie. Beide bewindslieden uit de periode Wim Kok (1994-2002) gaven aan dat de NS veel kansen heeft gekregen, maar die zelf steeds weer ‘verprutste’, zoals Netelenbos het omschreef.

Netelenbos stond aanvankelijk bekend om haar sympathie om het oude staatsbedrijf NS, dat in 1995 werd verzelfstandigd. Toen het kabinet besloot tot een apart spoor voor een hoge snelheidstrein van Amsterdam naar Brussel, mocht de NS een onderhands bod uitbrengen.

Zalm en Netelenbos kwamen woorden tekort om de kwaliteit van dat NS-bod af te kraken. Het bod gaf geen antwoord op de vragen van het kabinet om zo’n snelle lijn aan te leggen. Zalm noemde de opstelling van de NS ‘wereldvreemd’ en gaf aan dat de NS-top, toen onder leiding van president-commissaris en oud-Philips topman Jan Timmer, in een ‘ivoren toren’ leefde.

Netelenbos, de eerstverantwoordelijke minister voor de HSL, was ‘erg verrast’ door het bod van de NS dat ze typeerde als ‘irreëel’. Dat het zo misging bij de NS kwam volgens haar doordat de NS-top ‘niet had verinnerlijkt dat het geen staatsbedrijf meer was. Ze vertoonden het gedrag van een ouderwets staatsbedrijf.’

Toen de NS een tweede kans kreeg om te bieden op de HSL ging het bedrijf daar niet op in. ‘Dat was een enorme fout’, zei Netelenbos. Vervolgens was er in het kabinet geen enkele animo meer om de NS te hulp te schieten. Er werd op 9 juni 2000 besloten tot een volledige openbare aanbesteding van de HSL.

Netelenbos liet de commissie weten dat ze nog heeft geprobeerd de NS, in combinatie met gerenommeerde bedrijven als KLM en Schiphol, aan de vervoersconcessie te helpen. Deze zogeheten Oranje Combinatie werd door het kabinet geblokkeerd. Netelenbos liet de commissie weten dat ze niet heeft overwogen toen op te stappen. ‘Ik ga niet met aftreden dreigen op zo’n dossier.’ Er was in het kabinet eerder al besloten om openbaar aan te besteden en daar was Netelenbos toen mee akkoord gegaan.

Uiteindelijk kreeg de NS in december 2001 de concessie voor de HSL toch binnen. Dat lukte door een zeer hoog bod uit te brengen. Timmer van de NS zei woensdag dat het bedrijf er zeker van wilde zijn dat het de concessie zou binnenhalen. Volgens hem zou ‘linksom of rechtsom de staat de rekening toch betalen’. Hij vond die aanbesteding een ‘idiote exercitie’.

Zalm keerde zich tegen die ‘boekhoudersredenering’ van de voormalig NS-topman. Door aan te besteden zou het bedrijf economisch geprikkeld worden en dat stimuleert een bedrijf enorm, gaf Zalm de commissie mee. Het bod van 178 miljoen dat NS uitbracht, bracht Zalm tot de uitroep ‘Tsjonge, dat is wel veel geld’.

Maar Zalm en Netelenbos wilden niet twijfelen aan het realiteitsgehalte van dat bod. ‘Het viel nog net binnen de bandbreedte’, zei Netelenbos. De oud-ministers gingen ervan uit dat de NS, met tal van ervaren mensen uit de top van het bedrijfsleven, wist wat ze deed met dat hoge bod. ‘Het is een volwassen bedrijf, dan mag je ervan uitgaan dat ze staan voor hun handtekening’, zo blikte Netelenbos terug. <