Diplomatiek succes van een ondiplomatieke Ban Ki-moon

Ban Ki-moon is normaal gesproken een echte diplomaat, een man die zelden het achterste van zijn tong laat zien. Dat maakte zijn reactie op het beschieten van een VN-school in Gaza, afgelopen woensdag, des te opmerkelijker. 'Verwerpelijk', 'schandalig', 'niet te rechtvaardigen' noemde hij de aanval, waarbij zeker zestien doden vielen.

Dat de VN-secretaris-generaal zich zo kwaad maakte om het onder vuur liggen van de VN-scholen, waarvan hij Israël beschuldigde, is niet verwonderlijk: in zekere zin zijn het 'zijn' instellingen - de VN-hulporganisatie Unrwa beheert zo'n 250 scholen in Gaza. De ontheemde Palestijnen die er hun toevlucht hebben gezocht (in de school die woensdag werd beschoten zaten 3300 mensen), vallen in zekere zin onder de verantwoordelijkheid van de VN - zo zal het in ieder geval voelen voor Ban Ki-moon.

Bestand
Of zijn ongebruikelijke houding erin meegespeeld heeft, weten we niet, maar gisteravond kon Ban Ki-moon samen met de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken Kerry wel een succes bekend maken. Hamas en Israël zijn een bestand van 72 uur overeengekomen. Het was een verrassende mededeling: een paar uur eerder had de Israëlische premier Netanjahoe nog dreigende oorlogstaal uitgeslagen. Maar Israël bevestigde het bestand wel, net als de leiding van Hamas.

Delegaties van Israël en de Palestijnen zullen elkaar waarschijnlijk vandaag in Cairo ontmoeten, om te onderhandelen over hoe het verder moet. Leden van Hamas zullen waarschijnlijk deel uitmaken van die delegatie, maar niet bij directe gesprekken met Israël. Dat vindt Hamas een terroristische organisatie, en dus geen gesprekspartner.

Kerry waarschuwde voor al te veel optimisme: "Dit is een respijt. Een kans, maar zeker geen einde."

Het moet bovendien nog blijken wat het staakt-het-vuren in de praktijk waard blijkt te zijn. De vorige keren werd dat al snel weer verbroken.

Machteloos
Voor de VN lijkt het probleem van de VN-scholen die onder vuur liggen dus zeker nog niet voorbij. En bij het oplossen van dat probleem staan VN-functionarissen machteloos. Ze roepen de strijdende partijen op de 'onschendbaarheid van VN-eigendom' te respecteren, of een bestand te sluiten, maar tastbare middelen om zelf bescherming te bieden hebben zij amper, aldus Jill Coster van Voorhout.

De juriste, die werkt voor The Hague Institute for Global Justice, legt uit dat volgens onder meer de Geneefse Conventies oorlogvoerende partijen op zich verplicht zijn burgers en VN-personeel te beschermen. In het humanitair oorlogsrecht, beschreven in de Vierde Geneefse Conventie, geldt bijvoorbeeld specifieke bescherming voor ziekenhuizen, 'veilige zones' en 'neutrale zones' - plekken speciaal bedoeld als toevluchtsoord voor zieken, ouderen, vrouwen en kinderen. Maar juist dat deel van de Conventies acht Israël niet van toepassing in Gaza.

De VN-Veiligheidsraad zou als extra drukmiddel via een resolutie een gebied tot veilige zone kunnen bestempelen - maar ook dan geldt: hoe dwing je het af? De eerste (en laatste) keer dat zo'n resolutie er kwam was in de jaren negentig in Bosnië, maar dat was, zacht gezegd, geen succes. De blauwhelmen die de veilige zones moesten beschermen, werden lichtbewapend op pad gestuurd en in Srebrenica ging het helemaal mis. Sindsdien is er weinig animo om nog veilige havens, regio's of corridors te creëren via de Veiligheidsraad.

Internationaal strafrecht
Hoe kan Ban Ki-moon dan de 'verantwoording en rechtvaardigheid' krijgen, die hij woensdag eiste na de beschieting van de school? Daarvoor moet hij volgens Coster van Voorhout bij het internationaal strafrecht zijn, dat voorschrijft dat het met opzet beschieten van burgerdoelen een oorlogsmisdaad is. Of opzet kan worden bewezen, zou een rechtszaak moeten uitwijzen - ook al is de kans klein dat het ooit zover komt.

Amnesty International gaat verder. Ook al stelt Israël dat nooit de intentie te hebben om burgers te doden, volgens Amnesty is dat niet genoeg: artillerie moet je eigenlijk nooit gebruiken in gebied waar zoveel burgers zitten, vindt de organisatie. Dat Israël wist dat er duizenden burgers in de buurt waren, is in ieder geval zeker: de VN gaven zeventien keer de coördinaten door van de school die woensdag geraakt werd.

===

Vorige week ontkende Israël, nu komt het met een beschrijving
Ban Ki-moon was woensdag ontsteld en boos, maar ook ongekend direct door Israël aan te wijzen als schuldige van de beschieting van de VN-school. "Alle beschikbare aanwijzingen wijzen op Israël", zo stelde hij, verwijzend naar een eerste onderzoek door VN-functionarissen ter plekke dat uitwees dat vijf tankgranaten de school hebben geraakt. Voor het eerst riep de VN-leider Israël met zoveel woorden ter verantwoording.

Ook de Verenigde Staten haalden gisteren ongekend hard uit naar Israël. Een woordvoerder van het Witte Huis noemde de beschieting 'onacceptabel en onverdedigbaar.'

De reactie van Israël was anders dan in voorgaande gevallen. Toen vorige week bij een eerdere aanval op een VN-school zeker vijftien doden vielen, ontkende het Israëlische leger dat dat door zijn toedoen was gebeurd (het erkende wel dat een granaat het lege schoolplein had getroffen). Woensdag volgde geen ontkenning, maar een beschrijving van de omstandigheden waaronder het incident plaatsvond. In de New York Times zei een legerwoordvoerder dat militanten vanuit de buurt van de school hadden geschoten, waarop het Israëlische leger terugschoot.