Vervolging daders wordt kwestie van lange adem

De eerste stap is het internationale onderzoek dat in het rampgebied moet plaatsvinden. De Nederlandse Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) heeft daar de leiding over gekregen, maar heeft nog amper aan haar werkzaamheden kunnen beginnen. Gistermiddag waren de leden, die vrijdag naar Kiev vlogen, nog altijd niet op de plek van het neergestorte vliegtuig geweest.

Die vertraging maakt het voor de onderzoekers lastiger om de oorzaak en het verloop van de ramp in kaart te brengen. In het gebied is sinds het ongeluk veel gebeurd. Het leeuwendeel van de slachtoffers is inmiddels overgebracht, vliegtuigonderdelen zouden zijn verplaatst en de zwarte dozen zijn in handen geweest van de pro-Russische separatisten.

Onderzoek
Die zwarte dozen zijn maandagnacht door de rebellen overgedragen aan een Maleisische delegatie. Die heeft ze gisteren afgestaan aan het internationale onderzoeksteam. In Engeland worden de vluchtgegevens en geluidsopnames uitgelezen, iets wat enkele dagen in beslag zal nemen. De gegevens kunnen scenario's bevestigen of uitsluiten.

Verdere vertraging van het onderzoek is mogelijk. De separatisten hebben toegang gegeven tot het rampgebied zodat slachtoffers geborgen konden worden, maar onduidelijk is hoe zij tegenover nader speurwerk staan. De aangenomen VN-resolutie, die onafhankelijk internationaal onderzoek ondersteunt, zullen de rebellen niet als bindend ervaren. Oplaaiende spanningen en gevechten kunnen het werk in het rampgebied bovendien onveilig maken.

Premier Rutte zit er zwaar in. Vrijdag zei hij de onderste steen boven te willen krijgen. "Als duidelijk wordt dat dit een aanslag was, zal ik mij er persoonlijk voor inzetten dat de daders worden opgespoord en hun gerechte straf krijgen. Eerder zullen we niet rusten." Gisteren hamerde hij op gerechtigheid voor de bijna 200 Nederlandse slachtoffers.

Strafproces
Als na het onderzoek een strafproces volgt, kan Nederland ook daarin een grote rol spelen. Het kan verdachten van oorlogsmisdaden tegen Nederlanders hier voor de rechter brengen, ook als die misdaden in het buitenland zijn gepleegd. De gebeurtenissen moeten dan het stempel oorlogsmisdaad krijgen. Dat kan bijvoorbeeld als blijkt dat de inzittenden opzettelijk zijn gedood.

Een dergelijke rechtszaak zou bijzonder zijn, zegt een woordvoerder van het Openbaar Ministerie (OM). Doorgaans verschijnen in dit kader Nederlanders voor de rechter die in het buitenland misdaden begingen, of asielzoekers die zich elders misdroegen. Een zaak waarin misdaden tegen Nederlanders centraal staan, kan hij zich niet herinneren.

Nederland sluit berechting in eigen land niet uit. Een officier van justitie van het OM belast met internationale misdrijven is inmiddels in Oekraïne voor een 'oriënterend onderzoek'. Er wordt nagedacht over de fase na het achterhalen van de oorzaken, aldus een woordvoerder van het ministerie van veiligheid en justitie. Berechting via het Internationaal Strafhof in Den Haag ziet Rutte daarbij niet als eerste route.

Vermoedelijk onderhandelt het OM al in Kiev om de rechtszaak naar Nederland te halen, zei hoogleraar internationaal strafrecht Geert-Jan Knoops tegenover persbureau ANP. Daadwerkelijke berechting zal een 'enorme uitdaging' zijn. Het stempel oorlogsmisdaad is niet snel gezet, opzet is moeilijk aan te tonen en uitlevering van verdachten kan geweigerd worden.