Goed nieuws voor buitenmensen: vaccin op komst tegen de ziekte van Lyme

Hoe groot is het probleem van de ziekte van Lyme?

Alleen al in Nederland is het aantal patiënten in twintig jaar tijd verviervoudigd. Ook elders neemt het aantal patiënten snel toe. Bij de bestrijding van de ziekte is succes dus hard nodig.

Hoe ontstaat de ziekte van Lyme?

De ziekte wordt veroorzaakt door de borreliabacterie die teken soms met zich meedragen in hun maag-darmkanaal. Na een tekenbeet kan de bacterie zich door de bloedbaan verspreiden en ziekteverschijnselen veroorzaken. Elk jaar worden in Nederland zo’n 1,5 miljoen mensen door een teek gebeten, van wie er 27 duizend de ziekte van Lyme oplopen, aldus het RIVM. Antibiotica zijn dan meestal effectief, maar omdat lang niet iedereen een tekenbeet meteen opmerkt, kunnen chronische gezondheidsklachten ontstaan. Dat overkomt jaarlijks 1.000 tot 2.500 mensen. Zij kampen met onder meer vermoeidheid en klachten aan het hart of het zenuwstelsel.

Kun je een tekenbeet niet voorkomen door goed op te letten?

Lange mouwen en lange broeken dragen als je de natuur ingaat en jezelf regelmatig op tekenbeten controleren: dat zijn de adviezen die gezondheidsautoriteiten overal ter wereld geven. Maar het is de vraag of ze helpen. 

Amerikaanse epidemiologen die alle studies naar het effect van die adviezen hebben geanalyseerd, schreven vorige maand in het vakblad Zoonoses and Public Health dat er maar zeer beperkt bewijs bestaat dat ze lyme kunnen voorkomen. Nu door klimaatverandering het aantal teken snel stijgt en het aantal ziektegevallen toeneemt, is alleen goed opletten niet meer afdoende.

Als er zoveel besmettingen zijn, waarom is er dan nog altijd geen vaccin?

In de Verenigde Staten was ooit een vaccin beschikbaar, maar dat is in 2002 van de markt gehaald nadat patiënten de farmaceut hadden aangeklaagd vanwege ernstige bijwerkingen. Het vaccin, LYMErix, zou bij een aantal patiënten gewrichtsontstekingen hebben veroorzaakt. De FDA, het Amerikaanse geneesmiddelenbureau, vond daarvoor geen bewijs, maar toen was het vaccin al uit de gratie geraakt. 

Het nieuwe vaccin, vooralsnog bekend onder de werktitel VLA15, heeft in onderzoek bij patiënten bewezen veilig te zijn en blijkt bovendien een sterke immuunreactie op te roepen. Nu moet een groot onderzoek, in vijftig ziekenhuizen, uitwijzen of en hoe vaak het vaccin de ziekte van Lyme kan voorkomen. Pfizer werkt daarbij samen met het Franse biotechbedrijf Valneva. Er doen zesduizend proefpersonen mee, uit landen waar de ziekte van Lyme veel voorkomt, zoals de Verenigde Staten, Duitsland, Polen en Nederland. 

Hoe werkt dat nieuwe vaccin?

Het vaccin stimuleert het immuunsysteem tot de aanmaak van antistoffen tegen een eiwit aan de buitenkant van de borreliabacterie, zegt internist-infectioloog Michelle Klouwens, in het Amsterdam UMC betrokken bij het internationale vaccinonderzoek. Als mensen dan later met de schadelijke bacterie in aanraking komen, is hun immuunsysteem getraind en zijn er razendsnel antistoffen beschikbaar. Die voorkomen dat de bacterie zich door de bloedbaan verspreidt.

Of mensen daarmee voor altijd zijn beschermd is nog onduidelijk, zegt Klouwens. Het onderzoek moet dat uitwijzen. De deelnemers krijgen in negen maanden tijd drie keer een vaccin en na een jaar een booster. Daarna worden ze langere tijd gevolgd.

Is er wel behoefte aan een vaccin? Van alle mensen die door een teek worden gebeten lopen er maar twee op de honderd lyme op, wie laat zich dan vier keer vaccineren?

‘Misschien is het vaccin niet meteen interessant voor de gemiddelde Nederlander’, zegt Klouwens, ‘maar wel voor de groep mensen die vanwege hun werk of hun hobby vaak in de natuur is.’ Zeker nu het aantal jaarlijkse tekenbeten oploopt, kan een effectief preventiemiddel voor hen van belang zijn, denkt ze. Het Amsterdam UMC is op zoek naar natuurliefhebbers die minstens eens per jaar een tekenbeet oplopen en die willen meedoen aan het onderzoek. Vaccinaties beginnen in september, zegt Klouwens, zodat de eerste metingen naar de effectiviteit kunnen plaatsvinden in het eerstvolgende tekenseizoen, in de lente en de zomer van 2023.

Als de resultaten van het internationale onderzoek gunstig uitpakken, hoopt farmaceut Pfizer het vaccin over drie jaar ter goedkeuring voor te leggen aan de geneesmiddelenautoriteiten.