Van 2.000 naar 5.000 euro voor een energiecontract. Iedereen gaat het voelen

Energie Direct schreef bij een deel van zijn klanten per ongeluk tweemaal het maandelijkse incassobedrag af voor stroom en gas. Dat werd snel hersteld, maar de fout leek wel een knipoog naar de nabije toekomst te zijn. Het duurt immers niet lang meer voordat de maandelijkse incasso van energiebedrijven daadwerkelijk tweemaal zo hoog wordt. En dan zonder terugstorting.

Sterker nog, met de huidige energieprijzen kan het zomaar meer worden dan een verdubbeling. Wie bij de digitale prijsvergelijkers een gemiddeld verbruik invult – 3.500 kilowattuur aan elektriciteit en 1.500 kubieke meter aardgas – ziet hoe hoog de energielasten zijn.

Maandbedragen van bijna 400 euro vormen het minimum en sommige aanbieders komen tot wel 700 euro. Grote energiebedrijven als Vattenfall en Essent geven aan dat hun modelcontract – dat zij volgens de wet altijd moeten aanbieden – nu op zeker 5.000 euro uitkomt, terwijl dat eerder 2.000 was op jaarbasis.

„Naar dat bedrag gaan we echt toe”, zegt ook een woordvoerder van Essent. „We verwachten dat het begin 2023 een heel groot probleem gaat worden. We zitten nu nog op een fiftyfiftyverdeling tussen mensen met een vast en mensen met een variabel contract. Dat verandert nu snel.” Omdat bijna niemand op dit moment een contract afsluit met vaste prijzen, loopt het percentage mensen met een variabel contract (zonder termijn, variabele prijzen) snel op.

Prijzen blijven hoog

Volgens Essent, de grootste aanbieder van elektriciteit en gas aan Nederlandse gezinnen, komen niet alleen de armste huishoudens in de problemen. „300 euro per maand meer betalen is echt fors en dat geldt ook voor mensen met een modaal inkomen.”

Bijkomend probleem is dat de energieprijzen voorlopig hoog zullen blijven. De belangrijkste oorzaak van de schaarste – gas is voor de Russische president Poetin een effectief geopolitiek wapen – zal niet snel wegvallen. Aardgas kost momenteel 190 euro per megawattuur en dat is bijna achtmaal zoveel als een jaar geleden. Elektriciteit kost 67 cent per kilowattuur, tegen 24 cent een jaar geleden.

De hoge energierekening zorgt in Nederland nog voor betrekkelijk weinig commotie, wellicht het gevolg van de vakantietijd. In het Verenigd Koninkrijk probeert de anonieme actiegroep Don’t Pay mensen te bewegen om vanaf 1 oktober de energierekening niet meer te betalen. De Britse krant The Guardian schreef zondag dat de gemiddelde energierekening vanaf die maand de lucht in schiet: tot die tijd zijn energiebedrijven gebonden aan prijsbeperkingen.

De gemiddelde rekening komt dan volgens de consultants van Cornwall Insight uit op 3.358 pond (3.975 euro), tegen 1.400 pond in oktober 2021. Doel van Don’t Pay is om de energiebedrijven in problemen te brengen. „We willen hen aan tafel hebben en dwingen om deze crisis te beëindigen”, aldus de website, die ernaar streeft dat minimaal 1 miljoen mensen dit najaar stoppen met betalen. 75.000 mensen hebben al ‘ingetekend’ op de staking.

Volgens econoom Piet Rietman van ABN Amro vormen de hoge energieprijzen zelfs een grotere bedreiging dan duurdere boodschappen of hoge prijzen aan de pomp. „Benzine en boodschappen worden stapje voor stapje duurder en dat geeft consumenten de tijd om eraan te wennen en erop in te spelen. Maar met de energierekening is dat een ander verhaal”, zegt Rietman, die onderzoek doet naar schuldenproblematiek.

„Als ik de energiebedrijven mag geloven, zijn er niet veel mensen die inloggen en kijken of hun energieverbruik nog past bij hun maandbedrag. Bij de meeste klanten ligt er dan opeens een jaarafrekening die onverwacht hoog is. Vervolgens komt er een nieuw maandbedrag dat veel hoger is dan in het afgelopen jaar.” Hierdoor, zegt de ABN Amro-econoom, zijn er veel mensen die van de hoge energieprijzen nog niet daadwerkelijk iets gemerkt hebben.

Van groot belang is de hoogte van het maandbedrag, die klanten in veel gevallen zelf kunnen bepalen. Daarmee kan je de problemen nog lang buiten de deur houden. Volgens Vattenfall betaalt 40 procent van de klanten maandelijks een te laag bedrag. In 10 procent van de gevallen, en dat zijn 200.000 klanten, gaat dat om wel 200 euro per maand. „Linksom of rechtsom moet je dat toch betalen”, zegt Rietman.

Ondanks de lage maandbedragen bij veel klanten ziet Vattenfall nu al een flinke stijging van de betalingsproblemen. „We hebben verschillende regelingen die incidentele gebeurtenissen kunnen opvangen”, zegt een woordvoerder. Zoals een financiële tegenvaller, of een scheiding. „Maar wat we nu zien zijn structurele veranderingen. We verwijzen mensen met betalingsproblemen vaker naar Geldfit [een dienst die helpt schulden te voorkomen]. Het aantal verwijzingen is inmiddels verdubbeld ten opzichte van vorig jaar.”

Toenemende problemen

Bij de Nuts Groep, met merken als Budget Energie en NLE een grote speler, „wordt door klanten met hogere energieprijzen iets minder snel betaald”. Volgens een woordvoerder zijn het nog overzichtelijke aantallen, maar zorgen zijn er wel. „De aanhoudend hoge energieprijzen moeten we wel doorbelasten aan onze klanten.” Volgens het bedrijf zorgen de hoge prijzen ervoor dat weinig klanten weggaan, „zoals dat ook in de rest van de markt gebeurt”.

Bij Vattenfall is, net als bij Essent, de verwachting dat de problemen alleen maar toenemen. „De markt is moeilijk te voorspellen, maar we denken dat de kans groter is dat de prijzen stijgen dan dat ze dalen. Tegelijkertijd zien we dat de maatregelen van de overheid – de steun voor lagere inkomens en de btw-verlaging – eind dit jaar stoppen. Als die geen vervolg krijgen, kan dat veel meer mensen in problemen brengen.”

Tegen het eind van dit jaar zal zo’n 90 procent van de mensen een variabel contract hebben, omdat hun vaste contract – met nog milde prijzen – dan is verlopen. Dan heeft bijna iedereen last van de torenhoge prijzen, die sommige mensen al een jaar voelen.

Het lijkt erop dat de hoge gas- en stroomprijzen het gedrag van mensen beïnvloeden. „In het eerste kwartaal van dit jaar zagen we het verbruik van gas en stroom met 27 procent dalen”, zegt de woordvoerder van Essent. „Door corona en door de zachte winter moet je dat verschil met vorig jaar nuanceren, maar we zien zeker dat veel mensen hun best doen om zuiniger te zijn.”