Waarom jongeren als Vinicius (18) wel willen maar niet mogen werken: ‘Kan niks met mijn diploma’

,,Ik voel me meer een Amsterdammer dan Braziliaans. Ik heb hier mijn vrienden, doe een mbo-opleiding in de ICT en heb een bijbaan als pizzakoerier. Dat laatste mag ik eigenlijk niet omdat ik geen Nederlands paspoort heb. En als ik mijn opleiding heb afgerond, kan ik eigenlijk ook niks met dat diploma.”

Vinicius Eduardo Vieira de Sousa is een van de vele ongedocumenteerden in Nederland. Hoewel hij afgelopen maand 18 jaar is geworden, ziet hij zijn toekomst somber in. Hoe zo’n jong iemand in deze situatie terecht komt? ,,Mijn ouders komen uit Brazilië en hebben bij aankomst niet meteen Nederlandse documenten aangevraagd. Zelf ben ik hier geboren en getogen, maar heb ik geen Nederlands paspoort doordat mijn ouders geen papieren hebben.”

Ruben Boers, onderzoeker en docent bij de Haagse Hogeschool, licht de situatie toe: ,,Er zijn honderden ongedocumenteerde jongeren zoals Vinicius die dolgraag een normale baan willen. Of ervoor willen leren.” Boers doet sinds kort promotieonderzoek naar ongedocumenteerde jongeren. Deze jongeren worden ook wel Dreamers genoemd.

Boers legt uit dat niet alleen deze Dreamers, maar ongedocumenteerden in het algemeen, de gaten die nu vallen op de arbeidsmarkt waarschijnlijk zonder moeite kunnen opvullen. Maar hij wijst extra op jongeren, omdat zij volgens hem het meest geschikt zijn: ,,Een grote groep jongeren is vaak hier in Nederland opgegroeid. Ze kennen de cultuur, spreken de taal en hebben hier vaak tot hun 18de gestudeerd. Wanneer ze echter 18 worden en geen paspoort hebben, zijn ze juridisch volwassen en verliezen ze toegang tot de maatschappij. De rechtsbescherming die ze hadden als kind vervalt dan.”

Volgens Boers is dit het effect van het invoeren van de koppelingswet in 1998. ,,Toen is eigenlijk besloten dat mensen zonder verblijfsvergunning hier niet mogen werken en wonen, en geen recht hebben op zorg.” Een woordvoerder van de IND geeft aan dat dit inderdaad een manier is om ongedocumenteerden te ontmoedigen om in Nederland te blijven. Op deze manier probeert de overheid de hoeveelheid mensen die zonder papieren hier verblijft te verminderen. Ze schatten het aantal ongedocumenteerden in Nederland tussen de 23.000 en 58.000.

Boers vindt het juist met de krapte op de arbeidsmarkt een goed idee om te kijken naar hoe het anders kan. Hij noemt Duitsland als voorbeeld. ,,Zij werken met het principe van ‘Duldung’. Dat houdt in dat ongedocumenteerden de kans krijgen om gewoon te werken en leven, ondanks dat ze geen verblijfsvergunning hebben. Het is een speciale regeling voor wanneer je écht niet terug kunt naar het land van herkomst. Zolang je dan werkt of als jongere een praktijkdiploma haalt, kun je zo een sterkere status binnen de samenleving bewerkstelligen.”

Niet alleen Boers ziet het toelaten van ongedocumenteerden tot de arbeidsmarkt als deel van de oplossing van de krapte. Zo vertelt Jeanne (achternaam bekend bij de redactie), werkzaam bij een zorgbedrijf in Nijmegen als P&O-coördinator, dat ze ook ongedocumenteerde studenten helpt met hun stage. ,,Er is een ontzettend tekort aan mensen met een mbo-opleiding verpleegkunde. Dreamers en andere ongedocumenteerde personen hebben we in de zorg heel hard nodig. ”

Hoewel ze mensen zonder paspoort eigenlijk geen stage mag aanbieden, doet ze het toch. ,,Ik doe het voor de mensen. Je ziet dat ze met passie in de zorg werken en graag leren. Daarnaast denk ik juist dat deze mensen in de zorg veel tekorten kunnen oplossen én dat de zorg er een stuk diverser door wordt.”

Ook Theo de Gooijer, eigenaar van een bedrijf in zonnepanelen, laat een ongedocumenteerde jongen betaald werk voor hem verrichten. ,,Deze jongen heeft, toen hij op de vlucht was, twee jaar lang slavenarbeid moeten verrichten. Je wilt niet dat iemand weer het gevoel krijgt dat hij gebruikt wordt voor gratis arbeid.”

Hoewel De Gooijer deze jongen een normale baan gunt met een normaal salaris, gaat de uitbetaling van iemand die zonder papieren werkt niet heel makkelijk. Daarom heeft hij een constructie met Stichting Vluchtelingkinderen opgezet, waarbij hij het geld aan hen doneert en de stichting het weer aan de jongen overmaakt. De Gooijer vindt het een lastige situatie: ,,De IND maakt er een zooitje van, het duurt ontzettend lang voordat hij een antwoord heeft op de vraag of hij mag blijven. In de tussentijd worstelt hij met trauma’s uit het verleden. Je merkt daar echter niks van als hij aan het werk is. Hij wil niks liever dan een vak leren.”

Eduardo Vieira de Sousa laat weten dat dit allemaal herkenbaar is. Hij legt uit waar hij verder tegenaan loopt als Dreamer: ,,De huizen zijn ontzettend duur. Als je geen recht hebt op een woning, maar wel een beetje geld hebt, maken huizeneigenaren daar misbruik van: ze vragen een torenhoge huur. Je moet keihard werken om rond te komen. Zo verdien ik nu als pizzakoerier 7 euro per uur. Stel, daar gaat een keer iets fout. Je raakt werkloos. Of gewond, waardoor je niet kunt werken. Dan kun je ook je huur niet betalen. Ik ben ontzettend bang om op straat te belanden. En dat terwijl ik gewoon mijn diploma heb straks.”

Boers over de situatie van Eduardo Vieira de Sousa, en dat van nog honderden andere ongedocumenteerde jongeren: ,,Het zijn gewone jongeren, met gewone dromen en een normale wens om mee te doen met de maatschappij. En dan niet als pizzakoerier, als schoonmaker die 3 euro per uur krijgt of erger: in sekswerk of illegale praktijken. Ze kunnen een verschil maken in de zorg, de ICT, de bouw.”

Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid laat weten dat zij om de krapte op de arbeidsmarkt tegen te gaan, liever mensen in Nederland inzetten die langs de kant staan of meer kunnen werken. Een woordvoerder laat weten: ,,Als we ongedocumenteerden inzetten op de arbeidsmarkt, ondermijnen we het systeem in Nederland. Het is in Nederland verplicht dat je Nederlandse papieren hebt en staat ingeschreven om te werken. Dan krijg je daarmee ook sociale zekerheid. Het toelaten van ongedocumenteerden op de arbeidsmarkt zou daarnaast een aanzuigende werking kunnen hebben.” Ook laat hij weten dat bedrijven een boete van 8000 euro riskeren als ze wél iemand aannemen die geen Nederlands paspoort heeft.

Dit artikel verscheen eerder op deze site op 9 augustus 2022.

Bekijk hier al onze video’s over werk en carrière: