Ondermijnt Turkije de westerse sancties tegen Rusland?

Westerse landen maken zich steeds meer zorgen dat Turkije hun economische oorlog tegen Rusland ondermijnt door de rol van sanctiebreker te spelen. Terwijl ze verregaande sancties inzetten om de Russische economie op de knieën te dwingen, werkt de Turkse president Erdogan aan het verdiepen van de economische betrekkingen met Rusland. Dit komt als geroepen voor de Russische president Poetin, die naarstig naar manieren zoekt om de druk van de sancties te verlichten.

De bilaterale top vrijdag in de Russische badplaats Sotsji is de jongste bron van westerse zorg. Daar maakten Erdogan en Poetin afspraken om hun economische banden te versterken, met name op het gebied van energie. Turkije gaat voor Russisch gas betalen in roebels, als onderdeel van de geleidelijke overgang naar het gebruik van elkaars nationale munt bij de onderlinge handel. En vijf Turkse banken gaan het Russische betalingssysteem Mir gebruiken, zodat Russen in Turkije toch met een kaart kunnen betalen – Visa en Mastercard hebben hun diensten in Rusland opgeschort.

Op deze manier probeert Erdogan de impact van de oorlog in Oekraïne op de Turkse economie te beperken. Rusland is een belangrijke handelspartner van Turkije en de belangrijkste leverancier van olie en gas. Doordat de energieprijs als gevolg van de oorlog zo is gestegen, neemt het tekort op de betalingsbalans (verhouding tussen import en export) sterk toe. Maar de Turkse centrale bank heeft niet genoeg dollarreserves om de energie-import te blijven bekostigen. Daarom komt het goed uit dat Turkije een deel van zijn energie in roebels kan afrekenen.

Toerisme

Het Russische betalingssysteem Mir is een levenslijn voor het Turkse toerisme, dat zwaar dreigt te worden getroffen door de oorlog in Oekraïne. Russen vormden vorig jaar de grootste groep buitenlandse toeristen, gevolgd door Oekraïners. Wegens de oorlog zullen velen dit jaar niet op vakantie gaan in Turkije. En als de Russen niet komen, dreigt de sector zo’n 7 miljard dollar aan inkomsten mis te lopen. Om te zorgen dat deze belangrijke bron van buitenlandse valuta niet opdroogt, regelt Turkije dat Russische toeristen met een kaart kunnen blijven betalen.

De Turkse opstelling wordt met argusogen gevolgd door westerse landen. Als het gaat om het naleven van sancties heeft Turkije een slechte reputatie. Turkse banken en bedrijven hielpen Iran en Venezuela in het verleden sancties te omzeilen. Net als andere NAVO-leden heeft Turkije de Russische invasie van Oekraïne weliswaar veroordeeld en Kiev drones en wapens gestuurd. Maar Turkije heeft zich niet aangesloten bij de Amerikaanse en Europese sancties tegen Rusland. Dat zou de Turkse economie te veel schade berokkenen.

Westerse diplomaten maken zich zorgen dat Turkije uitgroeit tot een toevluchtsoord voor Russisch geld en een platform wordt voor handel met Rusland. Het aantal Russen dat vastgoed koopt of een bedrijf opricht in Turkije, is de afgelopen maanden sterk toegenomen. De Italiaanse krant Corriere della sera meldde een mysterieuze stijging van de Italiaanse export naar Turkije (87 procent op jaarbasis), en tegelijkertijd een sterke toename van de Turkse export naar Rusland met 400 miljoen dollar per maand. Daaruit concludeert de krant dat veel Italiaanse exporteurs via Turkije handel blijven drijven met Rusland.

Het lijkt er zelfs op dat Rusland een beroep doet op Turkije bij pogingen de westerse sancties te omzeilen. De Oekraïense inlichtingendienst heeft onlangs een Russisch overheidsdocument onderschept met voorstellen voor Turks-Russische samenwerking, waaronder manieren waarop Turkse banken Rusland kunnen helpen onder de sancties uit te komen. The Washington Post berichtte vorige week als eerste over het document, dat de Oekraïense inlichtingendienst heeft gedeeld met diverse NAVO-landen. Het is onduidelijk of de Russische voorstellen in Sotsji zijn besproken en hoe Erdogan erop heeft gereageerd.

Geen doorgeefluik

De Amerikaanse regering heeft herhaaldelijk gedreigd dat het ‘secundaire sancties’ zal opleggen aan landen die Rusland helpen om de sancties te ontduiken. De Amerikaanse staatssecretaris voor Financiën Wally Adeyemo was in juni in Istanbul om Turkse functionarissen en bankiers te waarschuwen geen doorgeefluik te worden voor illegaal Russisch geld. Turkse regeringsfunctionarissen juichen de toestroom van Russisch geld toe – zolang het maar legaal is.

Turkse banken gaan voorzichtig te werk, zeker de particuliere. Russen in Turkije hebben grote moeite om bankzaken te doen. Turkse banken lichten nieuwe Russische klanten grondig door om problemen met de Amerikaanse justitie te voorkomen. Die voorzichtigheid is ingegeven door de ervaring van de Turkse staatsbank Halkbank. Die werd in 2019 door een rechter in New York veroordeeld voor het zogeheten goud-voor-olie-complot, waarmee de bank Iran hielp de Amerikaanse sancties te ontwijken.

Zulke voorbeelden zijn er nu nog niet. Wel maakten Russische banken op de Amerikaanse sanctielijst onlangs miljarden dollars over aan een in Turkije gevestigde dochteronderneming van het staatsbedrijf Rosatom. De transactie was bedoeld om de bouw te voltooien van een kerncentrale aan de Turkse Middellandse Zeekust. Daarnaast vrezen westerse diplomaten dat het Russische betalingssysteem Mir kan worden gebruikt om de sancties te omzeilen. Turkse banken kunnen het doelwit worden van secundaire sancties als ze Mir gaan gebruiken, menen sommige analisten.