Ondanks vele beloftes zijn de ‘Taliban 2.0’ klaarblijkelijk nog veel te close met Al Qaida

Ze zouden hun leven gebeterd hebben. Ze zouden mensenrechten gaan respecteren, hun vrouwvijandige opvattingen hebben versoepeld en geen veilige wijkplaats meer bieden aan Al Qaida en andere jihadistische terroristische groeperingen. De Taliban zouden kortom respectabel zijn geworden, een soort Taliban 2.0.

Bijna een jaar na de machtsovername in Afghanistan in augustus 2021 ziet het beeld er heel anders uit. De verstikkende deken van het fundamentalistische islamisme ligt weer over het land. Mensenrechten worden geschonden, vrouwen zijn uit het openbare leven verbannen, en Ayman al-Zawahiri (de leider van Al Qaida en de opvolger van Osama bin Laden) woonde blijkbaar ongemoeid in Kabul tot zijn liquidatie zondag door een Amerikaanse droneaanval. So much voor de Taliban 2.0.

Los van de vraag of de Verenigde Staten en hun bondgenoten deze ontknoping hadden kunnen zien aankomen toen ze vorig jaar versneld hun militairen terugtrokken uit Afghanistan – leidend tot de ineenstorting van de pro-westerse regering van ex-president Ashraf Ghani, de razendsnelle opmars van de Talibanstrijders naar Kabul, en een uiterst pijnlijke vluchtelingencrisis – wat zegt de liquidatie van Al-Zawahiri over het bewind van de Taliban?

Vredesakkoord

De Taliban zeggen van niks te weten. Niet over de aanwezigheid van de nummer een van Al Qaida in hun land en niet over de droneaanval. ‘Het Islamitisch Emiraat van Afghanistan heeft geen kennis over de komst en het verblijf van Ayman al-Zawahiri in Kabul’, aldus een eerste officiële verklaring donderdag, vier dagen van veelzeggend stilzwijgen na de liquidatie. Wel komt er volgens de verklaring een diepgaand onderzoek naar de zaak en worden de VS gewaarschuwd nooit meer zo’n aanval op Afghaans grondgebied te lanceren.

Dit van-niks-weten is moeilijk te geloven. Al-Zawahiri woonde niet ergens in een grot in de Afghaanse bergen. Hij woonde – zij het heimelijk – midden in Kabul in de upmarket wijk Shirpur, waar ook veel Talibanleiders zijn neergestreken. Sterker, hij woonde volgens de Amerikaanse CIA met een prijs van 10 miljoen dollar op zijn hoofd in een huis dat gehuurd werd door een topadviseur van Sirajuddin Haqqani, de tweede man van de Taliban. Haqqani is tevens minister van Binnenlandse Zaken en leider van het Haqqani-netwerk, een van de machtigste facties binnen de Taliban. En alle omwonenden wisten heel goed dat er ‘Arabieren’ in de buurt woonden.

Geen wonder dus dat de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken het Taliban-regime, kort na de droneaanval deze week, ervan beschuldigde het in 2020 in Qatar getekende vredesakkoord tussen de VS en de Taliban te hebben geschonden. De Taliban beloofden destijds geen internationale terroristische groeperingen meer onderdak te zullen bieden of te ondersteunen, die de VS en het Westen zouden kunnen bedreigen, in ruil voor de Amerikaanse militaire terugtrekking uit Afghanistan.

Hernieuwde dreiging of internationale legitimiteit

De VS zeggen harde bewijzen te hebben dat Al Qaida zich sinds de machtsovername door de Taliban weer in Afghanistan genesteld heeft – en niet alleen vanwege de (nooit verbroken) banden met het Haqqani-netwerk. Volgens een rapport van de VN-Veiligheidsraad treden Al Qaida-leiders op als adviseurs van de Taliban, en volgens de Amerikaanse oud-generaal Frank McKenzie probeert Al Qaida ook weer trainingskampen op te zetten in Afghanistan. Mogelijk worden straks vanuit het land weer nieuwe terreuraanslagen voorbereid. De VS laten er dan ook geen misverstand over bestaan dat ze Al Qaida-doelen in Afghanistan zullen blijven aanvallen.

Toch kan het volgens analisten ook meevallen met een hernieuwde dreiging van Al Qaida vanuit Afghanistan. Niet alleen omdat de slagkracht van Al Qaida er minimaal is (hooguit vierhonderd strijders, volgens het VN-rapport), maar ook omdat de organisatie tegenwoordig meer lokaal opereert en haar Afghaanse basis niet wil riskeren. De Taliban lijken bovendien – gezien het feit dat het vier dagen kostte om te reageren op de liquidatie – verdeeld in hun steun voor hun oude bondgenoten. Dit zou voortvloeien uit rivaliteit tussen het Haqqani-netwerk, met een machtsbasis in de oostelijke provincie Khost, en Taliban-groepen uit Helmand en Kandahar in het zuiden.

Belangrijker is echter dat de Taliban zich geen raad weten met de diepe crisis waarin Afghanistan verkeert. De economie is ingestort sinds het vertrek van de Amerikanen. Miljoenen Afghanen zijn in diepe armoede beland en afhankelijk van beperkte internationale noodhulp. Het land heeft dringend behoefte aan harde valuta en nieuwe leningen, en wil dan ook graag miljarden dollars aan buitenlandse tegoeden van de Afghaanse centrale bank en internationale ontwikkelingsgelden vrijmaken, die nu door westerse sancties worden geblokkeerd.

Het is in dat licht niet in het belang van de Taliban-leiders om het Westen en de internationale gemeenschap volledig van zich te vervreemden. Integendeel, ze ambiëren internationale legitimiteit. Vandaar ook de terughoudende reactie van de Taliban op de Amerikaanse droneaanval. Ze bezwoeren in hun verklaring donderdag dat er vanuit Afghanistan geen gevaar te duchten valt voor enig land, ‘inclusief Amerika’, en benadrukten nog maar eens het Doha-akkoord te zullen respecteren. Nu nog graag een verklaring voor de aanwezigheid van Al-Zawahiri in Kabul.