Reddingsoperatie voor monumentale verbrande plataan niet kansloos

Toen Ton Stokwielder (55) hoorde dat de Gevlekte Zuiderling in brand was gevlogen, kon hij maar één ding denken: we moeten die monumentale plataan redden. Het kon toch niet zo zijn dat drie fikkie stokende tieners een einde maken aan het leven van de 28 meter hoge, 262 jaar oude boom.

De boom heeft nog groene blaadjes. De opgaande sapstroom uit de wortels is dus nog intact, en dat geeft hoop. Of de neergaande sapstroom, die de wortels van voeding moet voorzien, het redt, is de grote vraag.

Zeven boomexperts en hoveniers – ook uit België en Zwitserland – schoten Stokwielder te hulp, en hebben donderdag van 6 uur ’s ochtends tot half 10 ’s avonds reanimatiewerk verricht. Ze groeven het wortelgestel van vierhonderd vierkante meter uit. Een cocktail van stukjes blad en compost moet de wortels van de boom weer tot leven brengen. Of dat lukt blijkt pas over twee jaar, in de zomer 2024, als de wortels door hun opgeslagen voedingsvoorraad heen zijn.

Honderd jaar, duizend jaar

De oude plataan, die een omtrek heeft van bijna 5 meter, kwam in 2009 op de radar van Stokwielder toen hij als boombeheerder (zeg niet ‘verzorger’, want ‘een boom is immers niet het hondje van de buren’) een plan maakte voor het groendomein Wasven (in Tongelre) waar de boom staat. Hij vond de platanus x hispanica – een kruising tussen verschillende soorten platanen die eind 18de eeuw werd geplant om te imponeren – zomaar verstopt tussen de bosjes. Weggemoffeld bijna.

Het gebrek aan oude bomen in Nederland was al jaren een frustratie van hem. ‘Waarom zijn we in Nederland al blij als een boom honderd jaar oud wordt, terwijl er in Engeland bomen staan met een omtrek van 18 meter?’ Dat zulke oude bomen als de Gevlekte Zuiderling in Nederland bestaan, zonder te zijn opgemerkt, had hij amper voor mogelijk gehouden.

De Eindhovense plataan legde zo ‘de kiem’ voor Stichting Wereldboom, waarmee Stokwielder zich met een paar geestverwanten inzet om Nederlandse bomen ten minste duizend jaar oud te laten worden. Van oude bomen gaat een enorme energie uit, zegt Stokwielder. ‘Bomen zijn een soort oplaadpunt. Een plek waar je tot jezelf kunt komen en waar je frisse energie krijgt om verder te gaan met de struggle of life.’

Om de plataan tot volle wasdom te laten komen zijn jaren geleden omliggende, jongere bomen weggehaald. Sommige bomenliefhebbers hebben met dat soort maatregelen problemen, maar zij vergissen zich, zegt Stokwielder. ‘Een duizend jaar oude boom heeft met zijn bladmassa meer impact op het microklimaat in de bodem dan tien boompjes die maar tientallen jaren oud zijn.’

De boom is uitgegroeid tot geliefde ‘trouw- en rouwlocatie’. Buurtbewoner Kees van Grevenbroek, die de boom al sinds 1988 kent, schrijft als ‘beschermheer’ over de boom in de buurtkrant. Het hartvormige grasveld dat bij de boom ligt, is een van ‘geluksplekjes’ van Eindhoven, ‘de boom zuigt mensen als het ware naar zich toe’.

Vlonder in brand

Om de wortels van de boom te beschermen tegen het gewicht van de vele bezoekers was een vlonder neergelegd. Juist die kan de plataan tragisch genoeg fataal worden. Het composiet waar de planken van zijn gemaakt, stuwde de brand namelijk tot de kruin van de boom, iets wat brandend hout nooit zou hebben gekund. Hoe de vlonder in brand is gevlogen, onderzoekt de politie nog, nadat drie jongens van 16 en 18 jaar deze week zijn aangehouden.

De reddingsoperatie lijkt misschien een kansloze missie, maar is dat niet, zegt Joep van Bergeijk, regiocoördinator Brabant bij de Boomstichting. Volgens hem is een plataan een taaie boomsoort die veel kan hebben. ‘Een eik was allang dood geweest.’

Het is alleen een minder goed teken, zegt Van Bergeijk, dat de boom rondom is verbrand. Maar hij put moed uit het feit dat de 262 jaar oude plataan een jonkie is in zijn soort. ‘Ze kunnen wel tot tweeduizend jaar oud worden, maar daarvoor moeten ze af en toe een brand als deze overleven.’