In je neus, oren of op je been: de knut steekt overal, en komt nooit alleen

Ze worden meurzen genoemd, of mietsen, knaasjes, knozels, dat hangt van de regio af. Maar de meest gebruikte naam is de knut.  Of het knutje, omdat hij zo klein is. De knut is een steekvliegje van 1 tot 4 millimeter groot.

Ze worden overigens ook wel kriebelmugjes genoemd, maar die naam is toch echt te lieflijk voor een beest dat een volwassen mens in een fractie van een seconde doet vluchten.

De knut komt nooit alleen (dan was het probleem wel te overzien), maar altijd en masse. Ze vallen aan in groepsverband, in een wolk, en steken dan tegelijkertijd. Als na een startschot.

Stadsbioloog Remco Daalder, die vaak aan het werk is in moerasachtige gebieden, kan daarover meepraten. “Knutten zijn ook van die griezels. Het kan inbeelding zijn, maar ze gaan eerst met zijn allen op je hoofd zitten, en in je oren en je neus, en dan: een, twee, drie – allemaal tegelijk steken. Dus eerst heb je niks in de gaten en ineens word je van alle kanten lek gestoken. Dit is pure veldervaring.”

Scandinavië is berucht. Op sommige plekken zijn knutten zo overweldigend veel aanwezig, dat het een – letterlijke – sluier over de vakantie veroorzaakt. 

Vooral Schotland staat bekend als de knuttenhel op aarde, ze heten daar midges. In het vochtige en warme hoogveen kunnen knutten echt plagen worden. In sommige streken van Schotland is het dan zelfs niet meer mogelijk om buiten te werken.

Huilen geblazen

Maar ook in Nederland is de knut in opkomst. “Het is lastig te zeggen in welke aantallen ze toenemen, maar we zien wel een toename van het aantal klachten, vergeleken met een paar jaar geleden,” zegt Bastiaan Meerburg, tot voor kort directeur bij Stichting Kennis- & Adviescentrum Dierplagen (KAD).

Knutten vestigen zich in een vochtige omgeving. Ze houden van moeras en veen. Voor de knut moet je dus naar Waterland, de Amstelveense Poel. Ook natuurgebied Botshol bij Vinkeveen is berucht.

Daalder: “Dat is een geliefde plek voor Amsterdammers om te gaan roeien. Als het avond wordt en de wind valt weg, is het echt huilen geblazen, dan kun je niet meer met je kop koffie voor de tent zitten. Dan moet je die tent invluchten, en moet je ook nog heel nauw gaas hebben, want ze komen overal doorheen.”

Knutten komen in actie aan het einde van de dag, zo tussen mei en augustus. Bij voorkeur op een schaduwrijke plek, want knutten houden niet van de volle zon. En ook plekken met weinig wind, want, net als de motmug is de knut een matige vlieger.

Ook bij de knut is het alleen het vrouwtje dat steekt. Na die bloedmaaltijd zet het vrouwtjes eitjes af in het water. De mannetjes leven van nectar, maar dat maakt voor de overlast weinig uit; er zijn ruim voldoende vrouwtjes.

Veenmoeras

Het is die massaliteit die de knut zo angstaanjagend maakt. En dat ze zo klein zijn. Daalder: “Je kan ze ook nauwelijks zien. Dan voel je dat iets steekt, je kijkt en je denkt: dat kan toch niet waar zijn dat dat hele kleine stipje mij aan het steken is? En ja hoor, dat is hem dan.”

Het is nog een gemene steek ook. Muggen steken ook, maar met wat zeep is dat na een uurtje wel voorbij. Maar knutten geven een gemene bult, die dagen, soms maanden aan kan houden. Daar kun je dagen, zo niet weken last van hebben.

Wat valt er eigenlijk tegen te doen? Meerburg: “Eigenlijk niet zo heel veel. Behalve de huid bedekken en in beweging blijven. Maar als je op het terras zit, is in beweging blijven niet zo prettig.”

Daalder: “Dus mensen die denken: ik koop een buitenhuisje in landelijk gebied en dan kan ik de hele dag voor dat huis gaan zitten: dat kan nog aardig tegenvallen. Veenmoerassen zijn goed in enge beesten. Ze zijn ondiep, het water warmt snel op en er zijn veel rottende plantendelen, daar houden die kleine knutjes ook van.”

Toch weet bioloog en schrijver Geert-Jan Roebers ook over de knut nog iets positiefs te bedenken. “Vogels broeden op de toendra, omdat daar zoveel insecten zitten. Die jonge vogels leven allemaal van insecten. Dus zonder knutten en al die andere insecten op de toendra, hadden wij in Nederland een heleboel prachtige vogels en ganzen niet gehad.”

Een schrale troost voor wie in landelijk Noord een barbecue moet afbreken.

Wat te doen?

• Heel erg weinig.

• Ga in het centrum van de stad wonen, ver weg van moeras- of veengebied. Of aan de kust. Door de wind zitten daar ook geen knutten.

• Ga in de zomer niet op vakantie naar Schotland.

• Trek zoveel mogelijk, bedekkende kleding aan.

• Blijf in beweging. Tijdens een aanval: lopen, lopen, lopen en hopen dat het gaat waaien.

• Muggengaas is zinloos, daar komen knutten doorheen. Alleen heel fijn muskietengaas houdt de knut tegen, of beter meteen een dichte doek.

• Ook smeersels als deet of ander anti-muggenspul hebben geen zin.

• Een flinke ventilator kan wel werken. Knutten houden niet van wind.

• Knutten houden niet van rook, dus een kampvuur kan allicht helpen. Tip tijdens het kamperen: zet je tent niet te dicht bij water of veengebied.