Gaan deze euthanasiezaken naar rechter?
Een ‘zeer eigenzinnige’ vrouw (84) uit Noord-Holland heeft weinig op met bemoeienissen van anderen. In de loop van de jaren krijgt ze steeds meer last van pijn en benauwdheid, wordt slecht ter been en kan haar handen steeds minder goed gebruiken. Vooral de laatste anderhalf jaar wordt ze steeds beperkter. Ze komt niet meer buiten en is in huis al een paar keer gevallen. Maar ze wil niet dat er, zoals ze het zelf noemt, aan haar ‘geprutst’ wordt. Ze weigert behandeling en zelfs een rollator komt er niet in. De vrouw heeft steeds meer hulp nodig. Dat ervaart ze als ondraaglijk. Haar grote angst is dat ze volledig hulpbehoevend wordt. Bij haar huisarts kaart de vrouw euthanasie aan, ze doet zelf een poging haar leven te beëindigen en komt uiteindelijk uit bij een arts van de Levenseindekliniek. Die komt na diverse gesprekken tot de conclusie dat er sprake is van ondraaglijk en uitzichtloos lijden. In juni 2017, ruim een maand na de eerste ontmoeting, voert deze arts euthanasie uit.
Bij de regionale toetsingscommissie rijzen vragen: de tijd tussen het eerste contact met de Levenseindekliniek en de euthanasie is kort en een specialist ouderengeneeskunde wordt niet geraadpleegd. De toetsingscommissie vindt dat de arts eerst nog had moeten proberen de pijn- en benauwdheidsklachten met medicijnen te verminderen, zelfs als de vrouw daar niet voor open stond. Probleem is dat nu niet met zekerheid kan worden vastgesteld of het lijden inderdaad uitzichtloos was, schrijft de regionale toetsingscommissie. ‘Het is van essentieel belang om alternatieven voor euthanasie zorgvuldig te blijven overwegen.’
Bij een 67-jarige vrouw uit Noord-Holland wordt in 2008 alzheimer vastgesteld. Ze praat met haar huisarts over euthanasie en stelt een wilsverklaring op, waarin ze schrijft dat ze ‘absoluut geen opname in het verpleeghuis’ wil. Desondanks belandt ze in een verzorgingshuis. Ze is onrustig, is incontinent en verzet zich als ze verschoond moet worden.
Haar kinderen kaarten haar euthanasiewens aan, maar de huisarts wil niet. Daarom wordt een arts van de Levenseindekliniek ingeschakeld, dezelfde die bij de euthanasiezaak van de eigenzinnige vrouw hierboven betrokken is. Zij observeert de vrouw en raadpleegt een SCEN-arts, die verplicht moet worden geconsulteerd voor een second opinion. Omdat de vrouw volledig wilsonbekwaam is, kan ze haar doodswens niet herbevestigen. De SCEN-arts constateert dat er geen sprake is van ondraaglijk lijden. Toch voert de Levenseindearts in mei 2017 euthanasie uit. Volgens haar kan de mate van lijden van moment tot moment verschillen en kent zij de patiënt het beste. Volgens de Levenseindearts is het lijden ondraaglijk vanwege de onrust, boze buien en verzet tegen de verzorging.
De toetsingscommissie betwijfelt dat. De arts kon vanwege de dementie van de patiënt niet vaststellen of het om een vrijwillig en weloverwogen verzoek tot euthanasie ging. Ook heeft de arts onvoldoende onderbouwd waarom de patiënte ondraaglijk leed. Daar komt bij dat de patiënt niet op de goede plek was; de zorgproblematiek was te groot voor het verzorgingshuis, en ze had naar een gespecialiseerde instelling gemoeten. Dan was haar situatie wellicht iets verbeterd.
Een 84 jarige vrouw uit het westen van het land lijdt al dertig jaar aan een longziekte. Ze heeft last van benauwdheid en kortademigheid. Extra zuurstof wil ze niet. Hoe ouder ze wordt, hoe meer lichamelijke en geestelijke klachten zich opstapelen: ze heeft last van doofheid, eet slechts sinds haar reuk en smaak is uitgevallen, heeft last van haar vingers en is vergeetachtig. Ze kan zich steeds moeilijker zelfstandig redden. Ook belandt ze in een sociaal isolement; haar man is overleden en ze heeft geen kinderen. Ze lijdt onder de wetenschap dat haar situatie alleen maar verder achteruit zal gaan. Jaren geleden heeft ze al een euthanasieverklaring opgesteld en met haar huisarts praat ze vaak over euthanasie. Die raakt ervan overtuigd dat het lijden van de vrouw ondraaglijk en uitzichtloos is.
Als de vrouw vanwege haar kortademigheid niet meer in haar vertrouwde huis kan wonen, bespreekt de huisarts de mogelijkheid te verhuizen naar een appartement. Dat wil zijn patiënte alleen overwegen als euthanasie geen optie is; ze zou het gelukkigst worden van levensbeëindiging. Vijf maanden voor haar overlijden gaat de huisarts ‘om’ en schakelt een SCEN-arts in. De patiënt wil graag weten of er volgens zo’n SCEN-arts voldoende reden is tot euthanasie. De eerste SCEN-arts vindt van niet, omdat er nog geen concreet euthanasieverzoek is ingediend. Als de vrouw dat alsnog doet, constateert een tweede SCEN-arts dat er voldaan is aan alle eisen. In februari 2017 vindt de euthanasie plaats.
Het dossier belandt bij een regionale toetsingscommissie. Die merkt op dat de hoofdoorzaak van het lijden van de vrouw is gelegen in het feit dat ze zich niet laat behandelen voor haar kortademigheid. Veel moeite om haar bij een longarts te krijgen, heeft de huisarts de laatste twee jaar niet meer gedaan. Dat had wel gemoeten, vindt de commissie. De huisarts heeft te lichtvaardig geoordeeld dat het lijden van de vrouw uitzichtloos was.
Een 72-jarige vrouw uit Oost-Nederland heeft uitgezaaide alvleesklierkanker. Ze is ongeneeslijk ziek, ernstig vermoeid, bedlegerig, misselijk en wordt steeds afhankelijker van hulp. Ze ervaart haar ziekte als ondraaglijk. Een halfjaar voor haar overlijden spreekt ze, samen met haar zieke en inmiddels overleden man, met de huisarts over euthanasie. Beiden geven aan dat ze in geval van ondraaglijke pijn geen behandeling meer willen, behalve sedatie of euthanasie. Ruim twee weken voor haar overlijden vraag de patiënte de huisarts om euthanasie. Vervolgens raakt ze in coma. Nog even heeft ze een verbeterd bewustzijn en bevestigt ze het euthanasieverzoek door in de hand van de huisarts te knijpen en vaag te knikken. Voor de huisarts is het lijden duidelijk: de patiënt heeft pijn, kreunt en huilt. Een SCEN-arts ziet dat anders. Volgens hem lijkt de vrouw geen pijn te hebben. De huisarts stelt palliatieve sedatie voor, maar de dochters van de vrouw willen dat de arts de euthanasiewens inwilligt: afspraak is afspraak. De huisarts stemt in en in april 2017 vindt de euthanasie plaats.
De toetsingscommissie twijfelt of de euthanasie terecht heeft plaatsgevonden: hoe wist de huisarts dat de patiënte een actuele euthanasiewens had? En was er geen sprake van druk door haar dochters? Tegenover de toetsingscommissie geeft de huisarts toe dat hij druk vanuit de familie ervoer, maar dat het zijn keuze niet heeft beïnvloed. De toetsingscommissie is niet overtuigd. De patiënte kon haar euthanasiewens tegenover de SCEN-arts niet verwoorden. Bovendien dachten huisartsen en SCEN-arts verschillend over hoeveel pijn de patiënt had. Het handknijpen en hoofdknikken vindt de commissie onvoldoende als bevestiging van de euthanasiewens. En was er wel echt sprake van ondraaglijk leed? Bovendien ontbrak een wilsverklaring. De huisarts kon niet tot de overtuiging komen dat er sprake was van een vrijwillig en weloverwogen verzoek, vindt de toetsingscommissie.
