Dit is een artikel uit het NRC-archief De artikelen in het archief zijn met behulp van geautomatiseerde technieken voorzien van metadata die de inhoud beschrijven. De resultaten van deze technieken zijn niet altijd correct, we werken aan verbetering. Meer informatie.
Bekijk hele krant

NRC Handelsblad

Analyse

Goed- of kwaadschiks – iedereen doet wat Xi wil

Diplomatie China overtuigt niet langer met zachte hand, maar dwingt, manipuleert en infiltreert in buitenlandse organisaties. De invloed van Beijing wordt groter en steeds minder onschuldig.

Xi Jinping bij de opening van het Volkscongres (links). Een afgevaardigde in traditionele kledij (rechtsboven). Beveiligingspersoneel. (rechtsonder)
Xi Jinping bij de opening van het Volkscongres (links). Een afgevaardigde in traditionele kledij (rechtsboven). Beveiligingspersoneel. (rechtsonder) Foto’s EPA/Reuters/AFP

Het ziet er vrolijk uit: de afgevaardigden die uit alle delen van het land in kleurige klederdracht naar hartje Beijing komen om deel te nemen aan het Nationale Volkscongres. Maar de bijeenkomst is deze keer veel meer dan folklore: de congresleden gaan dit weekend beslissen over een zaak die China blijvend zal veranderen: de grondwetswijziging die het mogelijk maakt dat de Chinese leider Xi Jinping aan de macht blijft zo lang als hij wil. Deze wijziging wordt dit weekend ongetwijfeld goedgekeurd. Daarmee komt Xi op het hoogtepunt van zijn macht, en met die macht krijgt ook het buitenland op een steeds dwingender manier te maken.

Xi’s diplomatie heet: sharp power. Die term komt van de Amerikaanse denktank National Endowment for Democracy en sloeg snel aan. De denktank stelt dat China zich niet langer beperkt tot het met zachte hand overtuigen van buitenlandse partijen, maar steeds meer dwingt, manipuleert en infiltreert in buitenlandse organisaties als politieke partijen en universiteiten om zijn wil door te drukken. Zo wordt de invloed van Beijing groter en steeds minder onschuldig.

De tijd van taalcursussen of dansavonden om de wereld kennis te laten maken met de Chinese cultuur, is al lang voorbij. Binnen het bereik van scherpe diplomatie zijn de middelen inderdaad ‘scherp’: ze moeten de informatievoorziening en de politiek van een land „doorprikken, penetreren en perforeren”, in de woorden van de Amerikaanse onderzoekers Christopher Walker en Jessica Ludwig van de National Endowment for Democracy.

Lees ook: China moet nog wennen aan de idee van een nieuwe keizer

Soms hoeft China er alleen maar mee te dreigen. De grootste beloning voor Xi is als een regering zichzelf censureert, en al concessies doet aan Chinese belangen zonder dat Beijing daar om vraagt, zeggen ze.

Concessies

Zulke concessies komen steeds vaker voor. Hongarije weigerde vorig jaar een gezamenlijke brief te tekenen waarin de EU haar zorgen over martelpraktijken in China uitsprak. Een paar maanden later hield Griekenland bij de VN een Europese verklaring over de Chinese mensenrechtenschendingen tegen. Beide landen zijn economisch steeds sterker afhankelijk van China. Op bezoek in Beijing brengen westerse leiders hun zorgen over de mensenrechten haast plichtmatig ter sprake. Xi Jinping laat het zich aanleunen, in de wetenschap dat economische belangen de doorslag geven. Keer op keer krijgt hij gelijk.

In West-Europa en de VS maken bedrijven een knieval voor Beijing – uit angst om hun toegang op de gigantische Chinese markt te verliezen. Hotelketen Marriott ging door het stof en merkte Tibet, Taiwan en Hongkong niet langer meer als ‘land’ aan. KLM paste haar Chinese website om diezelfde reden aan. En Mercedes-Benz maakte excuses voor een citaat van de Dalai Lama in een advertentie.

„Voor ze in een ondergeschikte rol worden gedwongen, passen Europese landen steeds vaker zelf hun beleid alvast aan om bij China in een goed blaadje te komen”, schrijft het Mercator Instituut voor China Studies (Merics) in een rapport over de Chinese politieke invloed in Europa.

Nemen landen geen voorzorgsmaatregelen, dan kan China gehoorzaamheid afdwingen, bijvoorbeeld door beloofde contracten niet te tekenen of de diplomatieke relaties te bevriezen.

Beïnvloeding van de politieke en publieke opinie, en andere uitingen van sharp power, is moeilijk te herkennen omdat China zich bedient van het open klimaat dat liberale democratieën typeert. Zo verzweeg een Nieuw-Zeelandse parlementariër dat hij jarenlang les gaf aan Chinese spionnen. Een Chinese zakenman, nauw verbonden met de Communistische Partij in China, bleek geldschieter te zijn voor een Australische politicus. En recent ontdekte Duitsland dat de Chinese regering de sociale netwerksite LinkedIn gebruikt om informanten te rekruteren.

Het propagandabureau hoeft er lang niet altijd aan te pas te komen om ook de informatievoorziening te penetreren. Xi Jinping doet nadrukkelijk een beroep op de Chinese diaspora. Begin 2016 riep Beijing op tot een „levendige verspreiding van de patriottische geest” onder scholieren en studenten.

Universiteiten

De studenten weten zich gesteund door de Chinese Students and Scholars Association (CSSA). Die is er om ze te steunen tijdens hun tijd in het buitenland, maar mengt zich ook in discussies op de universiteitscampus.

Sinds Xi Jinpings oproep tot loyaliteit laten organisaties zoals de CSSA – met in Nederland zestien afdelingen – hun tanden zien. Dat doen ze heel politiek correct, zeggen de onderzoekers van Merics, bijvoorbeeld door te klagen dat „de gevoelens van Chinese studenten gekrenkt worden” bij colleges over kwesties als mensenrechten of de status van Taiwan.

Lees ook: Europa moet begrijpen dat Xi de vrije wereld niet kan leiden

Een stap verder ging de Chinese studentenvereniging aan de universiteit van San Diego. De universiteit had de Dalai Lama uitgenodigd voor de diploma-uitreiking. Toen het bestuur ondanks bezwaren van de CSSA de poot stijf hield, werd het door Beijing gestraft: visaprocedures voor bezoekende Chinese academici worden niet meer behandeld: diplomatie op z’n scherpst.