Praktijk ‘zelf-euthanasie’ heeft de politiek opeens ingehaald

„Zorgelijk”, „zeer onwenselijk” en „mogelijk zelfs strafbaar”. Harde woorden van vice-premier Hugo de Jonge (CDA) vrijdagmiddag naar aanleiding van het nieuws dat honderden mensen dodelijke middelen hebben gekocht voor ‘zelf-euthanasie’. De Jonge, ook minister van Gezondheidszorg, uitte zijn zorgen op de wekelijkse persconferentie na de ministerraad (hij verving premier Rutte). Euthanasie en hulp bij zelfdoding, vond De Jonge, zijn gevoelige onderwerpen waarbij „zorgvuldigheid” gepast is.

Vrijdag onthulde NRC aan de hand van contracten en protocollen dat de Coöperatie Laatste Wil (CLW) een gedetailleerde organisatie heeft opgezet om leden in staat te stellen een dodelijk poeder te kopen. Er zijn inkoopgroepen, lokale inkopers en administrateurs die ervoor zorgen dat leden 2 gram van een dodelijk poeder kunnen aanschaffen, inclusief een kluis met vingerafdrukslot om het in te bewaren. Leden moeten een contract tekenen waarin ze beloven de organisatie niet aansprakelijk te stellen voor „eventuele schade”.

De coöperatie liet in een e-mail weten dat tien procent van de oorspronkelijke 3.200 leden al dodelijke middelen in huis heeft gehaald. In een reactie op het nieuws voegde de CLW daar vrijdagmiddag aan toe: die aankopen deden de leden niet per se via de nieuwe CLW-inkoopgroepen. Ze hadden de dodelijke middelen al op eigen houtje gekocht.

Daarmee wendt de CLW eventuele juridische problemen misschien voorlopig af, maar hoe dan ook ligt nu in meer dan driehonderd huishoudens een dodelijk middel in het medicijnkastje.

De christelijke partijen willen van de minister weten of hij opties ziet om deze praktijken aan te pakken

Steeds professioneler

Bovendien: inmiddels heeft de CLW al 20.000 leden en functioneert de organisatie steeds professioneler. Het is niet bekend of mensen het poeder – een legaal verkrijgbaar conserveermiddel – daadwerkelijk hebben gebruikt om zichzelf te doden. Dat is een kwestie van tijd.

Uit een reactie van het Openbaar Ministerie bleek dat de CLW op een dun juridisch randje balanceert. Het leveren van middelen om iemand te helpen bij zelfdoding is strafbaar zodra iemand zijn leven beëindigt. Dat het om een legaal verkrijgbaar poeder gaat, staat daar volgens een woordvoerder „los van”. De Jonge zei benieuwd te zijn of het OM overgaat tot vervolging. Daar wil hij op wachten, voordat het kabinet eventueel actie onderneemt.

Voor een coalitie met D66 én ChristenUnie is elke stap in dit dossier gevoelig. D66 wil al langer een ‘voltooidlevenwet’: ouderen die niet meer willen leven, zouden euthanasie moeten kunnen krijgen. De ChristenUnie, mede-regeringspartij, is fel tegen. In het regeerakkoord losten de partijen dat zo op: er wordt eerst onderzocht wie eigenlijk de mensen zijn die hun leven voltooid vinden.

Gert-Jan Segers, fractieleider van de ChristenUnie, vindt het „zeer zorgelijk” dat dodelijke middelen worden verspreid, „zónder dat wordt nagegaan aan wie het middel wordt meegeven en welk motief deze persoon ermee heeft.” Dat de CLW haar leden contracten laat tekenen waarmee zij zich juridisch indekt „getuigt van weinig verantwoordelijkheidsbesef voor het eigen handelen”, vindt Segers.

De ChristenUnie en de SGP, zo laat ook fractieleider Kees van der Staaij weten, willen van de minister weten welke mogelijkheden hij ziet om deze praktijken aan te pakken. Eerder gaf het kabinet al aan dat zorgvuldigheid, in de vorm van een wettelijk kader met voldoende waarborgen, essentieel is. D66 is veel voorzichtiger. Via een woordvoerder laat de partij weten de kwestie „met belangstelling te volgen”. Op de vraag of het nieuws gevolgen heeft voor de eigen initiatiefwet over voltooid leven wil D66 niet ingaan.

Die initiatiefwet is in Den Haag altijd gezien als nogal radicale stap, vooral door de christelijke partijen. Die zijn er helemaal niet van overtuigd dat veel mensen hun leven als voltooid beschouwen. Zij willen, de ChristenUnie voorop, eerst kijken hoe ouderen aan een meer zinvolle laatste levensfase geholpen kunnen worden. De hoop is dat eenzaamheid tegengegaan kan worden, zodat mogelijk zelfs voorkomen kan worden dat ouderen hun leven überhaupt als voltooid ervaren.

Veiligheidswaarborgen

Dat D66 al zoveel verder is en een wet wil maken, steekt bij de ChristenUnie. Toch heeft de D66-initiatiefwet behoorlijk wat veiligheidswaarborgen om kwetsbare mensen te beschermen. Zo zou een „levenseindebegeleider” kunnen beoordelen of de stervenswens „duurzaam, weloverwogen en zonder druk van buitenaf tot stand gekomen is”.

Dit soort waarborgen biedt de organisatie van de Coöperatie Laatste Wil nadrukkelijk niet. De mensen die nu al dodelijk poeder in huis hebben is niet gevraagd of ze psychische klachten hebben, of ze dementerend zijn, of er misschien nog iets te doen is aan hun klachten.

De CLW is daar ook eerlijk in – zij is voor pure zelfbeschikking, zonder controles. Voorzitter Jos van Wijk zegt: „Mensen zijn zelf verantwoordelijk voor hun gedachten, spreken en handelen [...] Daar past niet bij dat een derde vervolgens gaat vinden dat hun beslissing onterecht of onjuist is.”

Mensen die willen sterven op een zelfgekozen moment en zonder arts, gaan wereldwijd op zoek naar een dodelijk middel. NRC volgt hun spoor. Lees ook: Dodelijk poeder in een feestelijke envelop

Zo kan het gevoel achter de D66-initiatiefwet wel eens veranderen. Van een radicale stap naar overheidshulp voor mensen die hun leven voltooid vinden, naar een wet die een toch al bestaande praktijk in veiliger banen leidt.

Dat was precies de manier waarop ook de euthanasiewet in 2002 ontstond. Iedereen wist dat sommige artsen hun patiënten soms ‘een zetje’ gaven in schrijnende situaties. De wet reguleerde dat en stelde veiligheidseisen. Zo moeten twee artsen nu onafhankelijk van elkaar beoordelen of een euthanasieverzoek voldoet aan de wettelijke vereisten.

Wie de D66-initiatiefwet over voltooid leven goed leest, kan er een zelfde gedachte in lezen: „Naar analogie van de euthanasiewet is er ook in deze wetgeving een tweede persoon die kijkt of er voldaan is aan de zorgvuldigheidseisen.”