Trump en Bannon breken om de erfenis van het Trumpisme

Ze waren het succesvolste politieke koppel in de moderne Amerikaanse geschiedenis. Steve Bannon, de ideoloog van het Trumpisme, en Donald Trump, de verkoper van die ideologie. Samen wonnen ze de presidentsverkiezingen van 2016. Maar aan dit bondgenootschap kwam woensdag, geheel in de reality tv-stijl van Bannon en Trump, op bombastische wijze een einde. Trump omschrijft Bannon in een lange verklaring als een bedrieger, die „zijn verstand is kwijtgeraakt”.

De aanleiding voor deze spectaculaire breuk vormt het boek Fire and Fury van journalist Michael Wolff, waaruit New York Magazine woensdag een voorpublicatie publiceerde. Wolff bracht de afgelopen maanden in het Witte Huis door, en schetst het beeld van een chaotische West Wing, met een hoofdrol voor Trumps voormalige topstrateeg. Steve Bannon wordt in het boek veelvuldig geciteerd. Hij noemt een ontmoeting in Trump Tower tussen Trumps zoon Donald Trump jr. en een Russische advocaat „verraderlijk”. Hij noemt Trumps dochter Ivanka „zo dom als een baksteen”. En hij zegt dat Trump nauwelijks begrijpt wat zijn presidentschap inhoudt: „Hij snapt wat hij snapt.”

Dolkstoten

Michael Wolff had maandenlang toegang tot het Witte Huis, en praatte naar eigen zeggen met tweehonderd mensen, inclusief Trump en Bannon. Op sommige onderdelen spreekt Fire and Fury andere boeken en artikelen tegen. Zo schrijft Wolff dat Trump de verkiezingen niet wílde winnen, terwijl veel andere reconstructies duidelijk maken dat Trump weliswaar verrast was, maar ook opgetogen. Amerikaanse media hebben feitelijke onjuistheden ontdekt in het boek.

Hoe dan ook, de breuk tussen Trump en Bannon is echt. Beide hoofdrolspelers bestrijden de inhoud van het boek niet. Bannons eigen site Breitbart citeert er uitbundig uit. In Trumps verklaring staat: „Steve Bannon heeft niets te maken met mijn presidentschap.” Bannon zou volgens Trump zijn verstand zijn kwijtgeraakt „toen hij werd ontslagen”, in de zomer van 2017. Donald Trump jr. omschreef op Twitter Bannons tijd in het Witte Huis als „een nachtmerrie van dolkstoten in de rug, lastigvallen, lekken, liegen en het ondermijnen van de president.”

Het bondgenootschap tussen Steve Bannon en Donald Trump begon in 2015, toen de miljardair zich kandideerde voor de presidentsverkiezingen. Bannon was hoofdredacteur van de populistisch-rechtse site Breitbart, die zich sterk richt tegen de Republikeinse elite. Hij zag in Trump een ideologische geestverwant, die Bannons ideeën uit de obscuriteit kon halen.

Politiek als oorlog

Volgens Steve Bannon verkeert het Westen in een doodsstrijd, en wordt een van oorsprong christelijke beschaving bedreigd door vijanden van buitenaf (communisten, moslims) en van binnenuit (feministen, progressieven, elites). Bannons website Breitbart werd in de Obama-jaren een spreekbuis voor de radicale Tea Party-vleugel in de Republikeinse Partij. Maar pas toen Trump won, werden Bannons ideeën de norm.

De samenwerking tussen Trump en Bannon was deels ideologisch, deels persoonlijk. In Trump herkende Bannon zijn eigen ‘honingdas-instinct’, zei hij vaak. Bannon verwijst naar een YouTube-filmpje van een honingdas, The Crazy Nastyass Honey Badger, die ondanks aanvallen van andere dieren stug blijft zoeken naar honing: „Honey Badger don’t care. Honey Badger don’t give a shit.” Zo moet politiek bedreven worden, vindt Bannon. Chaos is goed, vindt hij, omdat het tegenstanders verwart.

In de kern ziet Bannon politiek als oorlog, waarbij alles geoorloofd is. Hij en Trump delen een hang naar complottheorieën, en radicale oplossingen. Het chaotische inreisverbod voor reizigers uit islamitische landen, Trumps verdediging van rechts-extremisten na het geweld in Charlottesville, Trumps negatieve uitspraken over vrijhandel – dat was Steve Bannon aan het werk. De belangrijkste strateeg van Trump zag twee voordelen: Trumps harde kern wordt er enthousiast van, en progressieven raken buiten zichzelf van woede. Zo formuleerde hij wat Trumpisme betekent.

Foute vriend

De eerste tekenen van verwijdering tekenden zich vorig jaar zomer af. Trump was op Twitter ontstemd over een Bannon-biografie van journalist Joshua Green, omdat dit boek Bannon als een genie afschilderde.

Trump ontsloeg Bannon korte tijd later, en Bannon keerde terug naar Breitbart. Toch bleef Trump hem spreken, tot ergernis van zijn kinderen en stafchef John Kelly. Een anonieme Republikein vergeleek Bannon eens met een foute vriend, die Trump stiekem bleef zien om alles mee te doen wat slecht voor hem is - zoals sigaren roken. Bannon bleef de ziel van zijn presidentschap vertegenwoordigen.

Maar Steve Bannon werd steeds meer een marktkoopman, die een Trumpisme 2.0 verkocht: dezelfde populistische ideologie, maar dan zonder Trump. Tijdens de voorverkiezingen voor een belangrijke Senaatszetel in Alabama koos Bannon voor de radicaalste kandidaat, Roy Moore, terwijl Trump voor de kandidaat van de gevestigde orde koos, Luther Strange. Bannon voerde fanatiek campagne voor Moore, die verrassend won. In de verkiezingen tegen de Democraat Doug Jones verloor Moore – een grote nederlaag voor de onaantastbaar geachte Bannon.

Presidentschap

Bannon wil de Republikeinse Partij van binnenuit veranderen, en desnoods opblazen. Hij probeert voor de tussentijdse Congresverkiezingen van november op veel plekken radicale kandidaten te werven, die het moeten opnemen tegen de gevestigde namen van de gehate ‘elite’. „Het is oorlog”, zei Bannon, doelend op de partijtop. Niet langer lopen de belangen van Trump en Bannon gelijk. Trump wil de Republikeinse meerderheid behouden, Bannon wil kiezerswoede kapitaliseren.

Misschien heeft Bannon zelfs nog grotere ambities. Volgens The Washington Post heeft Bannon de afgelopen tijd veel bondgenoten verteld dat hij president wil worden. Wel is hij een rijke donor kwijtgeraakt, volgens de krant: de miljardairsfamilie Mercer. Zelfs zijn eigen Breitbart suggereerde woensdag dat Bannon een gooi naar het presidentschap wil doen. In een artikel werd in de kop een NBC-journalist aangehaald: „Wat door alles minder opvalt is: ‘Steve Bannon for President’.”