Kees van Kooten: Ik heb niet meer oneindig de tijd

In de kelder van uitgeverij De Harmonie zit schrijver Kees van Kooten (76) aan een tafeltje achter grote stapels van zijn net verschenen boek 'Karrevrachten pennevruchten'. Hij signeert ze een voor een. "Het is voor de concurrent", zegt hij licht verontschuldigend. De boeken gaan naar de webshop van NRC. Het gesprek vindt boven plaats, op zolder. Van Kooten hijgt bij aankomst een beetje. "Hoe het met mij gaat? Nou, je ziet het, ik loop zo vijf trappen op. Dat had ik een paar jaar terug niet gekund. Ik houd me nog wel een beetje in, alles op een lager pitje."

Van Kooten werd in 2014 overvallen door een hartinfarct en kreeg vijf bypasses. Over die tijd schreef hij twee jaar geleden het geestige 'Leve het welwezen'. Een boek dat over zijn liefde voor satirische cartoons had zullen gaan. "Maar ik belandde zelf in een cartoon. Dus toen heb ik, met het cartooneske nog in het hoofd, een zo zorgvuldig mogelijk verslag gedaan van mijn verblijf in het ziekenhuis. Ik ben in een ambulance met gierende sirenes langs mijn eigen huis gereden. Dan kan ik, ondanks de ernst van de situatie, het niet nalaten om te denken: goh, als Barbara (zijn vrouw - rw) zo terugkomt van het boodschappen doen, houdt ze misschien wel in bij het oversteken om de ambulance voor te laten zonder dat ze weet dat ik daarin lig. Zo denken is voor mij een automatisme geworden. Ik treed buiten mezelf. En ik kan weinig verzinnen. Het overkomt me. Ik kijk heel goed. Ik luister heel goed. Als je achter de woorden luistert en naast de gebaren kijkt, zie je al snel dingen die je ontroeren of raken, maar die in veel gevallen ook leuk zijn. Dat schrijf ik op."

Duizend dagen

Zijn hartproblemen waren de aanleiding om te beginnen aan wat hij zelf zijn 'eerste vijfenzeventigjaarlijkse balansopruiming' noemt. Het heeft een dik boekwerk opgeleverd aan schrijfsels die nog niet eerder gepubliceerd zijn: columns, korte verhalen, reclameteksten, gedichten, toespraken, essays, necrologieën, liedteksten, lezingen, filmscripts, verzamelingen, briefwisselingen en nog veel meer. Alles prachtig vormgegeven door Piet Schreuders, benadrukt hij keer op keer.

"Toen ik uit het ziekenhuis kwam, dacht ik: het is niet oneindig wat ik nog heb aan tijd. Er werd gezegd: als u kalm aan doet, haalt u de tachtig wel. Ik schrok. Dat is nog iets meer dan duizend dagen!" Hij hoopt het enigszins te kunnen verlengen met 'een streng regime': zes pillen per dag, gezond eten en veel fietsen en wandelen. "Als ik naar de brievenbus moet, loop ik naar de verste. Op de fiets word ik regelmatig ingehaald door dames die nog iets ouder zijn dan ik, met een bos prei achterop. Maar dat hoort er allemaal bij. Ik knijp mijn handen dicht. Ik ben heel nederig en dankbaar dat ik hier doorheen ben gekomen."

Toen hij keek wat hij zoal geschreven had, kwamen er ordners vol tevoorschijn. Die gingen in de achterbak mee naar de Cevennen waar Van Kooten en zijn vrouw een huisje hebben. "Ik dacht: daar ga ik, lekker in alle rust en ongestoord, alles uitzoeken. Ik heb bij de maison de presse meteen kleinere mappen moeten kopen, want ik ben een mappenman. Ik moet het kunnen zien. Dan schrijf ik er groot op: 'voetbal' en dan stop ik de stukken die daarover gaan erin."

Hij verkeek zich behoorlijk op de hoeveelheid werk die dit plan met zich meebracht. Dat hij al zijn stukken überhaupt nog had, komt door zijn grote bewaar- en verzameldrang. Die heeft hij van zijn vader, die het weer van zijn vader had. Opa was machinist op de grote vaart en kocht in elke haven waar hij kwam ansichtkaarten. "Die heb ik allemaal bewaard. Sommige waren aan mijn vader en zijn jongere broertje gestuurd, andere kaarten zijn onbeschreven gebleven. Die stuur ik nu aan mijn kleinzoon Roman, voor hem maak ik limericks op namen van voetbalclubs en spelers."

'Dicht nu'

'Karrevrachten pennevruchten' begint met de geboorteadvertentie van de kleine Kees in 1941, waar zijn ouders nog een heimelijke boodschap van verzet in stopten: 'Dat het een echte Hollandsche jongen zal worden'. Een paar pagina's verderop een kattebelletje aan zijn vader: 'Ik bleif aan de gang met de sreiffen.' Alsof de vijfjarige Van Kooten al wist wat zijn bestemming in het leven zou worden. "Dat ik zo jong kon schrijven, heb ik aan mijn moeder te danken. Zij heeft mij in de oorlog het alfabet geleerd en woordjes. We hadden de tijd en ik was leergierig."

Al snel creëert de kleine Kees zijn eigen universum. "Ik denk dat dat komt door de situatie en dat ik de Duitsers daar dankbaar voor mag zijn. Je had niet meer dan je eigen wereld."

Tekst gaat verder onder de afbeelding

Die eigen wereld leidde tot een leven lang schrijven, wat heeft het hem gebracht? Hij is even stil, zegt dan vrolijk: "Poen! Met de televisie heb ik mijn geld niet verdiend. Omdat het televisieseizoen van september tot mei liep, maakten Wim de Bie en ik Bescheurkalenders om de inkomsten door te laten lopen. Wat het me ook gebracht heeft is erkentelijkheid van mensen. Dat zit hem meer in ons tv-werk, denk ik: dat ze om ons gelachen hebben."

En wat heeft het gekost? "Dat is onmogelijk te beantwoorden. Niet mijn huwelijk nee, er is geen leukere vrouw dan Barbara. Ze heeft nooit gezegd: het is wel goed met je deadlines. Ze heeft de gaten die vielen altijd opgevuld en ik heb mijn best gedaan er zoveel mogelijk te zijn. Maar ja, natuurlijk zijn er perioden geweest dat ik thuis werkte en Kasper met zijn hoofd het luik van de zolder optilde en mijn aandacht vroeg. Dat ik zei: 'Nee. Dicht nu'. En dat ik daarna een schuifje op dat luik heb gemaakt omdat papa moest werken. Tja. Maar je moet niet vergeten: de kinderen kwamen thuis van school en in zes van de tien gevallen zaten papa en Wim aan de keukentafel te stralen en te lachen, Bar maakte koffie en Arjen van der Grijn, onze grimeur, plakte bij Kasper een snorretje op en deed Kim een gekke bril op. Ze zagen dat we met plezier bezig waren."

Spiegel

Wim de Bie. Een naam die vaak valt. Niet gek, want ze zaten al bij elkaar op het Dalton Lyceum in Den Haag en toen De Bie - twee jaar ouder - een baantje bij de radio kreeg, volgde Van Kooten al snel. In de luwte ontwikkelde ze daar hun humoristische dialogen, hun typetjes en hun spitse commentaar op de actualiteit. In 1974 richtten ze het Simplistisch Verbond op en werd 'Van Kooten en De Bie' een begrip.

"Wim en ik hebben geprobeerd een spiegel van de Nederlandse samenleving te geven. Het cartooneske van het gedrag van zoveel mogelijk Nederlanders. Of het nou functionarissen waren, middenstanders, politici of wetenschappers, ze hebben allemaal hun eigen karaktertrekken. En dat overdrijf je of je probeert het op om te draaien. Je moet het 'schoon praten', zo noemden Wim en ik het altijd, tot je het type op zijn zuiverst hebt. Een goed idee voor een scène moet op een luciferdoosje passen."

"Goed voorbeeld is 'De jacht op de jagers'. We wilden iets tegen de jacht doen en draaiden het om. Door hun eigen argumentatie te gebruiken: het zijn er te veel, de zwakken moeten worden afgeschoten." Van Kooten schiet in de lach en wrijft zich de tranen uit de ogen. "Dit is van het lachen hoor."

Vervolgt: "In het maakproces is dat het leukste aan satire: dat je een omkering verzint die dodelijk is, die niet ontkend kan worden. Dan weet je: dit komt aan. Dat was onze eerste gelukzalige fase. De tweede kwam als onze grimeur, Arjen van der Grijn, erbij kwam. Dan komt zo'n type tot leven: een bankman die in het weekend jaagt. Arjen liet ons geboren worden met zijn brillen, kleren en pruiken. De derde gelukkige fase was het filmen. We wisten dat het goed was als we Paul van den Bos zachtjes zagen schudden met zijn camera. Zo ging het altijd: ik probeerde Wim aan het lachen te krijgen en hij mij. De dialogen tussen ons, bijvoorbeeld tussen de burgemeester van Juinen en wethouder Hekking, waren vaak niet eens uitgeschreven en die types zaten ons zo goed dat we er oneindig mee konden improviseren."

Vestdijk lezen

"Als wij het samen hebben over wat we achter de rug hebben, dan zegt Wim steeds: 'Hoe hebben we dat allemaal gedaan?! Ik kan het me niet meer voorstellen.' Ik moet toegeven: dat gevoel heb ik ook. Het is zo onvoorstelbaar veel. Dan komen we tot de conclusie: we hebben het gedaan omdat er nog geen nieuwe media waren. Je had je papier en je tikmachine en je bleef zitten tot het af was. De televisie beneden was niet verleidelijk. Niet om nostalgisch te doen, maar er was geen afleiding. Niks anders dan het werk."

Dan zegt hij plompverloren: "Een biografie is nu niet meer nodig, ik heb alles zelf verteld. Ik ga de rest van mijn leven veel liever lezen dan schrijven. Ik heb al alles opgeschreven over mijn eigen leven: de dood van mijn poes, de liefde voor mijn vrouw, het gek zijn op mijn kleinkinderen, een portret van mijn moeder. Maar ik heb nog nooit Vestdijk gelezen. Ik kan toch niet overlijden zonder Vestdijk gelezen te hebben?"

Kan een schrijver wel met pensioen? "Zolang ik niks afspreek met iemand van een omroep of een uitgever ben ik met pensioen."

De schrijvende Van Kooten

Kees van Kooten (Den Haag, 1941) is het meest bekend door zijn satirische tv-programma's met Wim de Bie. Samen creëerden zij talloze types die commentaar leverden op de actualiteit. Daarnaast heeft hij veel eigen werk geschreven: bundels vol 'Modermismen' en 'Treitertrends' en 'Koot droomt zich af', 'Koot graaft zich autobio', 'Veertig' en 'Annie', als eerbetoon aan zijn moeder. Om maar een paar boeken te noemen.

Van Kooten schrijft altijd autobiografisch, op een luchtige toon en hij is vaak de underdog in zijn verhalen.

'Karrevrachten Pennevruchten' - dat al gauw twee kilo weegt - is uitgegeven bij de Harmonie en kost € 39,90.

Meer informatie: www.deharmonie.nl