Ultralinks rukt op naar het noorden

Dat ultralinks het door de eurocrisis getroffen zuiden van Europa veroverde, is bekend. De aanhang van partijen als Syriza in Griekenland en Podemos in Spanje groeide de laatste jaren snel. Maar het succes van ex-trotskist Jean-Luc Mélenchon – één op de vijf Franse kiezers steunde hem in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen – bewijst dat ultralinks nu ook een stevige positie heeft in het hart van Europa.

Verder naar het noorden zijn de Vlaamse PVDA en haar Waalse zusterpartij PTB de schrik van klassiek links in België. Eigentijdse communisten, noemen de Vlamingen zich. Volgens de laatste peilingen zijn ze nu groter dan de aloude, onaantastbaar geachte Parti Socialiste in Wallonië. „De sociaal-democraten hebben de mensen in de steek gelaten”, zegt kopstuk Dirk De Block van de PVDA in de Brusselse gemeente Molenbeek. „De slinger slaat nu de andere kant op.”

In het Europarlement zitten de ultralinksen samen in de groep Verenigd Links, officiële naam GUE/NGL. Daar horen ook de SP en de Partij voor de Dieren bij. Het portret van Che Guevara, met sigaar tussen de lippen geklemd, hangt op de gang. Op sommige fractieposters prijken hamer en sikkel. „We hebben in de groep nog wat ouderwetse communisten”, legt SP’er Dennis de Jong uit. „Uit Tsjechië, Spanje en Portugal.”

De sociaal-democraten hebben de mensen in de steek gelaten, de slinger slaat nu de andere kant op.

Lange tijd haalden de gevestigde partijen in het Europarlement hun neus op voor Verenigd Links. Die gekke commies met hun Sovjetnostalgie, werd er gesneerd. Maar bij de Europese verkiezingen in 2014 scoorde Verenigd Links een groei van 50 procent en het is nu met 52 zetels de vijfde fractie, groter dan de Europese Groenen. De „bloedgroep” van hardcore communisten krimpt, zegt De Jong. „Wij als SP behoren tot de bloedgroep van modern links, samen met partijen als Podemos, ook een volkspartij die is geworteld in de buurten.”

Losers van de globalisering

„Proletariërs aller landen, verenigt u!” schreeuwt PVDA-er Dirk De Block. Op de 1-mei-manifestatie van zijn partij oogst hij applaus als hij zijn aanhangers gepassioneerd aanspreekt met ‘kameraden’. „Het is aan ons om het systeem te veranderen.”

De opmars van zijn partij, is „een Europese trend,” zegt De Block. „Links van de traditionele socialistische partijen zie je nu overal in Europa bewegingen opkomen die strijden tegen de globalisering die Europa splijt.”

Lees ook: Links twijfelt, blanco of thuis blijven

„Veel Europeanen voelen zich ‘losers’ van de globalisering,” zegt de Leuvense hoogleraar Stefan Rummens, gespecialiseerd in politiek radicalisme. „Ze zoeken naar bescherming die sociaal-democratische partijen niet bieden. Klassiek links verliest. Ultralinks spint daar garen bij.”

Net als ultrarechts, dat de verliezers ook een toekomst belooft in een ‘ander, socialer’ Europa. En Brussel krijgt de schuld van het ‘asociale, neoliberale beleid’. De Block: „Brussel heeft ons samenlevingsmodel ziek gemaakt.”

Oubollig conservatief

Als de stoet, met De Block voorop, zich opmaakt voor een mars richting het centrum van Brussel, verschijnt om de hoek de 1-meiparade van de Vlaamse sociaal-democratische partij SP.A, aangevoerd door het Brusselse partijkopstuk Bert Anciaux.

Wat nerveus lacht hij om de botsing van de partijen op straat. Waarom ultralinks het beter doet? Anciaux: „Wij sociaal-democraten zijn te elitair geworden. De sociaal-democratie in heel Europa is oubollig conservatief geworden, daar moeten we van af.”

Anciaux is een van de weinige goede verliezers in Vlaanderen, waar sommige partijen een pleidooi houden voor een cordon sanitaire rond ‘die communisten’ van de PVDA/PTB. Zo werd ook het extreem-rechtse Vlaams Belang succesvol geïsoleerd, is daarbij de redenering.

„Ik stoor me aan deze manier van framen”, zegt politiekradicalisme-expert Rummens.

„Radicaal-rechts, met mensen als Geert Wilders die de Koran wil verbieden, staat haaks op onze democratische waarden. Radicaal-links heb ik daar nog niet op kunnen betrappen.”

Wel is Rummens waakzaam als ultralinkse partijen in Europa dwepen met Marx. „Die erkende de mensenrechten niet, die beschouwde hij als veredelde burgerrechten waarmee de kapitalistische elite zichzelf afschermde.”

De woede over het spaaklopen van de globalisering verklaart volgens Rummens het succes van politiek radicalisme. Maar het debat gaat over valse tegenstellingen, zegt Rummens. „Traditionele partijen delen de samenleving nu op in open versus gesloten. Radicaal-rechts heeft daar patriotten versus globalisten van gemaakt.”

Hij vreest dat ultralinks in dezelfde valkuil trapt.

„Je kunt niet vóór of tegen globalisering zijn. Globalisering ís er. Maar je kunt wel vechten tegen de fundamentele systeemfouten ervan.”

Kannibalisme

En die strijd kan volgens Rummens alleen op gezamenlijk, Europees niveau worden gevoerd. Om multinationals te lokken, beconcurreren landen elkaar met lage arbeidskosten en fiscale voordelen. Een race to the bottom, zegt Rummens. „Om dat te stoppen moet je in Brussel het EU-beleid kantelen, en daarvoor moet links in heel Europa over de grens samenwerken. Maar dat gebeurt niet.”

SP’er De Jong ziet vooralsnog tevreden toe hoe zijn groep Verenigd Links in het Europees Parlement meer invloed krijgt. Maar eensgezindheid is er niet. „Onze Tsjechische communistische vrienden tonen zich vaak volstrekt rechts in hun stemgedrag. Andere fracties kunnen sancties tegen Rusland niet steunen omdat ze iedereen die ooit communistisch was, uit de wind houden.”

Lees ook: Is er leven voor sociaaldemocratie in Europa?

Ook ziet De Jong het probleem van het ‘kannibalisme’: ultralinks dat klassiek links leegzuigt. „Bij elkaar opgeteld groeit links in Europa niet.” Samenwerken dan maar? „Daarvoor is het onderlinge wantrouwen te groot.”