Nieuwe techniek kan huidskleur achterhalen bij dna-onderzoek na misdrijf
Dna-monsters kunnen na een misdrijf iets prijsgeven over de vermoedelijke kleur ogen of haar van een dader. Een nieuwe techniek geeft nu ook zicht op de huidskleur. De droom: oog-, haar- en huidskleur combineren.
Inschatten hoe een verdachte eruitziet aan de hand van een dna-monster komt nu toch echt op stoom. Na oog- en haarkleur blijkt het ook mogelijk iemands huidskleur te bepalen aan de hand van wat dna, blijkt uit nieuw, Rotterdams onderzoek. Vanaf juli worden bovendien de wettelijke mogelijkheden verruimd: rechercheurs mogen het dna dan ook gebruiken om af te lezen welke haarkleur iemand vermoedelijk heeft.
Dat kan een nieuwe forensische lente inluiden, verwacht Ron Rintjema, die de politie adviseert over nieuwe dna-technieken. 'Dit middel wordt nu nog sporadisch ingezet. Maar het besef neemt toe dat het van pas kan komen, bijvoorbeeld om prioriteiten te stellen als je een lijst verdachten hebt.'
Neem huidskleur. Inschatten of de 'eigenaar' van een dna-monster zwart of blank is, kon al. Maar door te kijken hoe 36 genen precies staan afgesteld, lukt dat met veel grotere betrouwbaarheid, en voor het eerst ook voor drie lichte 'tussentinten', schrijft een internationaal onderzoeksteam onder Rotterdamse leiding deze maand in vakblad Human Genetics: ruwweg van Zuid-Europees tot Noord-Afrikaans en soms Aziatisch.
'Dit is niet alleen voor groepen uit het Midden-Oosten of Noord-Afrika belangrijk', aldus onderzoeksleider Manfred Kayser van Erasmus MC, 'maar ook voor Europeanen, bij wie de huidskleur kan variëren tussen heel licht, blank en licht getint.'
Huidskleur is berucht lastig af te lezen uit het dna, omdat de menselijke huid vele tinten kan aannemen.
Nu al kan justitie bij lastige zaken uit het dna opmaken wat het geslacht en de waarschijnlijke geografische herkomst is, en welke oogkleur iemand vermoedelijk heeft. Haarkleur mag vanaf deze zomer ook. De ene kleur 'lukt' overigens beter dan de andere: zo zijn rood en zwart haar duidelijker in het dna te herkennen dan blond en bruin. Absolute zekerheid bieden de tests nooit, alleen al omdat een verdachte het haar kan verven.
Vooral in combinatie kunnen de tests elkaar versterken, zegt Rintjema, die Kaysers onderzoek 'van zeer groot belang' vindt. 'Wil je iets zeggen over iemands oogkleur op basis van alleen dna, dan moet je oppassen. Als je daarnaast weet wat de waarschijnlijke haarkleur is en uit welke regio iemands vader of moeder komt, kan het een het ander versterken en heb je een robuuster verhaal.'
De voorspellende kracht van de dna-test voor een licht getinte huid is overigens 'nog niet heel denderend', zegt hoogleraar populatiegenetica Peter de Knijff van het LUMC en het Nederlands Forensisch Instituut, die zelf niet meeschreef aan de nieuwe analyse. 'Het is beter dan gokken. Maar niet heel veel beter.' Huidskleur is berucht lastig af te lezen uit het dna, omdat de menselijke huid vele tinten kan aannemen, die ook nog eens op verschillende biologische manieren tot stand komen.
Tot dusver worden de nieuwe technieken 'mondjesmaat' gebruikt, vertelt De Knijff, doorgaans bij forensische vooronderzoeken en hardnekkige cold cases. 'Je moet van dit soort technieken niet direct verwachten dat je er misdaadzaken mee vlot trekt die je op een andere manier niet ook al verder kunt brengen.'
Wanneer huidskleur wordt toegevoegd aan het opsporingsarsenaal, is onduidelijk. Later dit jaar wil Kayser één dna-test publiceren die oog-, haar- en huidskleur in zich verenigt. Nieuwe, voorspellende dna-technieken moeten in ons land eerst langs de Tweede Kamer. 'Meestal sparen we het een beetje op, zodat we een setje veranderingen tegelijk kunnen voordragen', schetst De Knijff.
Voor de langere termijn staan onder meer dna-tests op stapel voor leeftijd, lengte en het soort haargroei. Met name naar de test voor leeftijdsbepaling kijkt men reikhalzend uit, zegt Rintjema. 'Als je me vraagt: wat weet je liever van de dader, haarkleur of leeftijd, zou ik altijd kiezen voor dat laatste.'
Nieuwe, voorspellende dna-technieken moeten in ons land eerst langs de Tweede Kamer.
Voor de langere termijn staan onder meer dna-tests op stapel voor leeftijd, lengte en het soort haargroei.
Overigens komen de nieuwe technieken ook op heel andere manieren van pas. Zo paste Kaysers groep de oog- en haarkleurtest toe bij het onderzoek naar het in 2012 in Leicester opgedoken skelet dat van de Britse koning Richard III bleek. En bij vondelingenzaken gebruikt men soms een herkomstbepaling, om in te schatten uit welke streek de vondeling kan komen.
In Rotterdam draaien de technieken al enige tijd proef op een openbaar toegankelijke website waar men genetische codes kan invoeren. Volgens Rintjema is het een kwestie van tijd voordat de politie de technieken ook gaat gebruiken in opsporingsberichten. 'Al moet je wel goed nadenken over de formulering. Als je aangeeft dat je iemand zoekt met blauwe ogen, sluit je een dader die eventueel toch groene ogen heeft uit.'