‘Zo’n brief van Rutte, dat is niet mijn stijl’
Den Haag
Het is dat hij eind dit jaar 70 wordt en dan wel moet vertrekken, anders had hij zijn tweede termijn als burgemeester van Den Haag – tot 2020 – met liefde afgemaakt. ‘In Amerika kon ik het laatst niet uitleggen’, zegt Jozias van Aartsen. ‘Too old? Ze vinden het discriminatie. Maar that’s life, zo nuchter ben ik wel.’
Het burgemeesterschap beschouwt Van Aartsen als een estafetteloop. ‘Ik verlaat de baan en al rennend geef ik het stokje over.’ In 2008 loste hij Wim Deetman af, nu volgt Pauline Krikke hem op. Door al per 1 maart te vertrekken, gunt hij haar de tijd om zich in te werken voor de lokale verkiezingen in maart 2018. ‘De ratio heb ik afgelopen zomer zo bedacht, maar de emotie hinkt er wel achteraan.’ Tegelijk snijdt hij landelijke kopstukken de pas af die het burgemeesterschap zouden zien als ‘troostprijs’ na verloren landelijke verkiezingen.
Op de avond van de opvolging was #denieuwejozias trending topic op Twitter. Weer eens wat anders dan #waarisjozias?, de hashtag uit 2014. Den Haag was die zomer onrustig vanwege pro-Gazabetogingen met ISIS-vlaggen en spanningen in de Schilderswijk. De burgemeester bleef stoïcijns in Zuid-Frankrijk, al bleef die vakantie de biografie van dirigent Willem van Otterloo ongelezen.
De opwinding over #denieuwejozias ging aan hem voorbij, want hij sprak die avond in het Mauritshuis met premier Rutte over de investeringsagenda van de vier grote steden. Sowieso is Van Aartsen niet van ‘de twitterij’, zoals hij het ooit noemde.
Naast alle lof die er over u klinkt, is er één terugkerend kritiekpunt: u bent een tikje ouderwets.
‘Om het ouderwets te zeggen: een burgemeester speelt een magistratelijke rol. Je moet niet de populaire jongen uithangen, dat verwacht men ook niet. Je komt als burgemeester op zeker moment iemands leven binnen. Dat betekent iets voor die mensen, dan moet je oprecht luisteren. Vervolgens moet je ofwel iets aan hun problemen doen, ofwel eerlijk ‘nee’ zeggen als dat niet kan. Je kunt dat vertalen als afstand, maar paradoxaal genoeg schept die afstand ook nabijheid.
Waar ik enorme bezwaren tegen heb, is dat raadsleden tijdens vergaderingen elkaar voortdurend via Twitter becommentariëren en afmaken. Daarom heb ik ze aangesproken op de twitterij. Noem dat ouderwets, ik vind het prima.’
Wat voor stad laat u na bijna 9 jaar achter?
‘Den Haag vibreert naar mijn gevoel nog meer. Kijk naar de skyline, ik geniet altijd van het nieuwe silhouet als ik de stad binnenrijd. We hebben keihard gewerkt aan de transitie van de Haagse economie, nodig omdat het aantal rijksambtenaren afneemt. We kunnen niet meer leunen op de banen van de ministeries.
Onder Deetman is de focus begonnen op Den Haag als internationale stad van Vrede en Recht. Er zijn duizenden studenten van de Universiteit Leiden naar de Campus Den Haag gekomen, dat brengt nog meer leven in de brouwerij. The Hague Security Delta is een groeiend netwerk van bedrijven en kennisinstellingen op het gebied van onder meer cybersecurity, nu al goed voor 13.000 banen. Scheveningen ondergaat een metamorfose, met de komst van Legoland als voorlopig sluitstuk. Je kunt echt niet meer beweren dat Den Haag een saaie ambtenarenstad is.’
Wat was het dieptepunt?
‘In 2015 was de fatale arrestatie van Mitch Henriquez in het Zuiderpark. En ik denk aan de brute moord op juwelier Ruud Stratmann in 2012. Dan voel je als burgemeester de emoties door de stad golven. Zijn weduwe is daar haast bovenmenselijk mee omgegaan, door op te roepen tot kalmte.’
Het lijkt in Den Haag meer te gisten dan in andere grote steden. De Schilderswijk is voortdurend in het nieuws. Hoe verklaart u dat?
‘Wat in Den Haag gebeurt, wordt overbelicht. Dat is te wijten aan de aanwezigheid van de Staten-Generaal en veel journalisten hier. Je kunt om de hoek de problemen zien en uitvergroten. De negatieve beelden over de Schilderswijk zijn persistent, daar heb ik altijd tegen gestreden.
Ik heb veel energie en passie gestoken in het verbeteren van de onderlinge relaties. We willen in de Schilderswijk en in Transvaal tot een meer gemengde bevolkingssamenstelling komen. Dat doen we onder meer door het bezit van eigen woningen te stimuleren. Veel mensen die er met plezier wonen, gaan er toch noodgedwongen weg omdat ze er geen geschikt koophuis kunnen vinden.’
U bent geregeld voor de politie opgekomen, zoals bij beschuldigingen van etnisch profileren en na de dood van Mitch Henriquez. Verklaren die spanningen niet de aandacht?
‘Mijn uitgangspunt is eenvoudig: goed is goed, fout is fout. Fouten moet je ronduit toegeven. De dood van Mitch Henriquez is gewoon verschrikkelijk, dat had nooit mogen gebeuren. Dat krijgt zijn vervolg in een strafproces en in interne disciplinaire maatregelen.
Maar de politie is kwetsbaar in deze stad. Neem de Amerikaanse stagiaire van het Internationaal Gerechtshof die eind januari bij het Vredespaleis werd aangesproken op een verkeersovertreding. Ze beweert op Facebook dat ze agressief is bejegend en dat de agenten racistisch zijn. Dan ligt de politie direct onder vuur, terwijl de zaak echt een tikkeltje anders ligt.’
Wat moet beter bij de politie?
‘Het korps is nu geen afspiegeling van de samenleving. Diversiteit moet topprioriteit zijn. Aan agenten hebben we gevraagd: noem nou eens mensen in je wijk van wie je denkt dat ze geschikt zijn als collega? Als het lukt om zo nieuwe agenten te werven, slechten we een drempel.’
De Haagse gemeenteraad telt 15 fracties op 45 raadsleden. Is die versplintering een voorbode voor de Tweede Kamer?
Lachend: ‘Niet dat ik het Nederland gun, hoor, maar misschien is Den Haag inderdaad een proeftuin geweest. Het probleem hier zijn de afsplitsingen. Van de PVV, maar ook van GroenLinks. Niet elk raadslid heeft een eigen mandaat vanuit de verkiezingen van 2014. Dat vind ik bezwaarlijk.
Veel raadsleden werken bovendien honderd meter verder in de Tweede Kamer als fractiemedewerker. Dat leidt geregeld tot kopieergedrag: de opwinding op het Binnenhof herhaalt zich in de gemeenteraad. Maar je moet lokaal geen Tweede Kamertje spelen.’
Valt een stad wel te besturen met een college bestaande uit vijf partijen?
‘Ik heb me als een vis in het water gevoeld. De burgemeester speelt een verbindende rol. Of, zoals ik al eerder zei, een magistratelijke rol. Een burgemeester zal altijd het uiterste pogen om het college bijeen te houden, want tussentijdse verkiezingen zijn niet mogelijk. Er zijn geen wethouders gesneuveld in mijn jaren. Een burgemeester moet boven de partijen staan. Dat is mooi, bestuurlijk werk. Het haalt de krant nooit, maar dat hoeft ook niet.’
Voordat hij in 2008 burgemeester werd, was Van Aartsen onder meer secretaris-generaal op het ministerie van Binnenlandse Zaken, minister van Landbouw (1994-1998) en van Buitenlandse Zaken (1998-2002). In de tijd dat hij VVD-fractievoorzitter was in de Tweede Kamer (2003-2006), stapte Geert Wilders uit de partij omdat hij zich niet aan de met de fractie gemaakte afspraken wilde houden. ‘Een dramatisch besluit’, zei Van Aartsen destijds.
Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 stapte Van Aartsen totaal onverwachts op als fractievoorzitter in de Kamer, omdat de VVD in zijn ogen te laag had gescoord. Mark Rutte volgde hem op na een intern lijsttrekkersreferendum met Rita Verdonk.
De PVV maakt het u niet gemakkelijk in de gemeenteraad. Zeker niet in het begin, toen Geert Wilders raadslid werd. Hoe ging u daarmee om?
‘Wilders heeft zijn Haagse kiezers vrij snel weer in de steek gelaten. Daarvan heeft hij meer last gehad dan ik. De PVV zoekt keihard de confrontatie, is niet uit op enige nuance. Als burgemeester neem ik afstand van rabiate uitspraken, maar verder behandel ik ze als elke andere stroming in de raad. Ik denk trouwens dat veel PVV-kiezers de standpunten over moslims niet delen.’
Het is toch wel duidelijk dat u wars bent van populisme?
‘Populisme vind ik een vreemde term, want een raadslid of Kamerlid is toch per definitie een vertegenwoordiger van de populus, het volk? Alles beweegt zich in de politiek naar de flanken, de extremen. Nationalisme biedt simplistische, panklare oplossingen voor grote en ingewikkelde uitdagingen, zoals de Brexit en de komst van vluchtelingen. Maar achter de radicale uitspraken gaapt een enorme leegte.
Internationale samenwerking is uit de mode. Het gaat over muren en grenzen, over alternatieve feiten. Internationale verdragen worden herroepen onder de steeds luidere kreet ‘mijn land eerst’. Dat vind ik slecht en verdrietig. Grote uitdagingen vergen gestaag, bestuurlijk werk in de machinekamer.’
Had de brief van premier Rutte – ‘Doe normaal of ga weg’ – ook uit uw pen kunnen komen?
‘Nee, dat denk ik niet. Je hebt tegenwoordig allemaal van die adviseurs en spindoctors die zich met zo’n tekst bemoeien. Hans Wiegel schreef zijn teksten zelf. Dat is authentiek, beter dan een boodschap waarvan je voelt dat-ie van zin tot zin is bediscussieerd. De campagnes van alle politieke partijen zijn zó bedacht. Daarmee scoor je soms een punt, maar het wil niet zeggen dat je het land verder helpt.’
Wat verwacht u van de kabinetsformatie?
‘Het zal lastig worden om een stabiel landsbestuur in elkaar te timmeren. De premier heeft gelijk dat de PVV in 2012 voor haar verantwoordelijkheid wegliep (toen trok Wilders zijn gedoogsteun in voor het kabinet van VVD en CDA, red.). Diep in het geheugen van veel kiezers is dat blijven hangen.
Ik heb bewondering voor Diederik Samsom. Hij heeft in 2012 de verkiezingen gewonnen met als boodschap: het is allemaal niet zo gemakkelijk, ik doe u niet al te veel beloften. Hij ging consequent met een bepaald kompas regeren. Zeer bewonderenswaardig, tegen de trumpiaanse logica in. Nederland heeft daar meer aan dan aan vluchtige standpunten waarvan kiezers intuïtief aanvoelen dat het niet klopt.’
Waarom is Samsom dan exit bij de PvdA en voert de PVV de peilingen aan?
‘Wacht nou maar af, de verkiezingen zijn pas op 15 maart.’
Wat zijn uw wensen namens de grote steden voor het volgende kabinet?
‘Er zijn forse overheidsinvesteringen nodig voor bereikbaarheid, woningbouw en de transitie naar duurzame energie. Er zijn de komende jaren 600.000 woningen nodig in de Randstad. Geen nieuwe Vinex-wijken, maar verdichten in de steden.
En leg nu eindelijk een compleet nieuw ov-systeem aan tussen Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Eindhoven. Daarvoor heb ik in 2005 al gepleit als fractievoorzitter in de Tweede Kamer. Zo’n investering verdient zichzelf terug. Overheden, bedrijfsleven en pensioenfondsen moeten dat samen betalen. Durf dat nou! Anders zegt de burger over tien jaar: waarom sta ik nog steeds in de file? En werkgevers vragen: waarom zijn mijn mensen elke dag te laat?’
Wat zijn uw eigen plannen?
‘Ik heb de gemeenteraad beloofd dat ik tot 1 maart voor honderd procent mijn werk zal blijven doen. Wat ik daarna ga doen, hoort u nog wel. De Duitse oud-bondskanselier Helmut Schmidt was op zijn 96e nog elke dag actief. Hij zei: terug van 70 naar 40 uur in de week is toch wel aangenaam. Wat ik ben gaan missen, is een goed boek lezen in plaats van die eindeloze notities. Er is een fantastische dikke pil uit over Piet Mondriaan.’
Met schalkse blik: ‘En ik ga weer verder in de biografie van Van Otterloo.’ <
