Eindelijk: een Portugese politicus die je kunt aanraken

De meeste bezoekers hebben hun jas aangehouden. Alsof ze willen zeggen: we vertrouwen het nog niet helemaal, en we zijn zo weer vertrokken als het tegenvalt.

Ze zijn bij elkaar gekomen om 3 miljoen euro te verdelen. Dat is het bedrag dat Portugal heeft uitgetrokken voor een burgerbegroting. In elke stad van enige betekenis mogen burgers voorstellen op een A4-tje schrijven - zo ook op een dinsdagavond in Aveiro, een stadje aan de Portugese kust.

João Paulo Magalhães Crespo (58), een man met vrolijke ogen, wil dit gezegd hebben. 'Ze noemen Aveiro het Venetië van Portugal, maar het is andersom: Venetië is het Aveiro van Italië!' Er zijn hier een paar kanalen, waarop kleurige houten bootjes dobberen, de voorsteven beschilderd met schaars geklede vrouwen - hadden de mannen iets om naar te kijken tijdens het zeewier opvissen. Magalhães Crespo is zo trots op zijn stadje dat hij alle miljoenen hier wil besteden, opdat toeristen worden rondgevaren en streekproducten kunnen proeven.

Het is een idee. Later dit jaar kunnen alle Portugezen over de voorstellen stemmen. Het plan met de meeste stemmen wint.

Wereldwijd zijn er al heel wat steden die burgers mee laten begroten. De Braziliaanse stad Porto Alegre is de uitvinder ervan, vooral met de bedoeling corruptie tegen te gaan. Maar Portugal heeft als eerste een landelijke burgerbegroting.

Dat was een verkiezingsbelofte van de regerende Socialistische Partij. De staatssecretaris van Overheidsmodernisering, Graça Fonseca, noemt het 'de grootste uitdaging van deze tijd: het gebrek aan vertrouwen van het volk in de democratie. Dat is niet iets van Portugal alleen, maar van alle westerse landen. De opkomst bij verkiezingen en de deelname aan het openbare leven nemen af. Dat is echt angstaanjagend. Als je er niet in slaagt mensen weer bij de democratie te betrekken, dreigt er een ramp.'

Welke ramp? 'Dezelfde als tussen de twee wereldoorlogen.' Meer wil Fonseca daarover niet zeggen - alsof ze bang is dat ze dan een vloek over de democratie afroept. Ze zegt wel: 'Je moet oppassen dat je de mensen niet aan de kant zet. Het gaat steeds over getallen, tekorten, financiële problemen. Maar je moet het ook hebben over de mensen. Wat zijn de gevolgen voor hen?'

_{(Tekst gaat verder onder kaart.)}

Nederland en Parijs

In Nederland zijn bestuurders nogal aarzelend met het invoeren van burgerbegrotingen. In Oldebroek ontfermden burgers zich over de begroting voor de groenvoorziening en in twee wijken in Breda was er een experiment. Het is een groot contrast met een stad als Parijs, waar de inwoners de beschikking hebben over 100 miljoen. Ook in Lissabon worden er al jaren bindende referenda gehouden over ideeën van gewone mensen. De architect is staatssecretaris Graça Fonseca.

Gezichten achter de getallen

Zo hebben veel Portugezen, en zeker die met een socialistische inborst, de afgelopen jaren van bezuinigen ervaren: de trojka kwam de boeken controleren en maalde niet om de gezichten achter de getallen.

Het doet er volgens Fonseca dus ook weinig toe dat de burgers nu slechts beslissen over de besteding van 3 miljoen euro op een overheidsbegroting van 87 miljard. 'Mensen weten niet hoe groot de begroting is en het kan ze ook niet schelen. Het gaat niet alleen om miljarden en getallen. Dat is een vergissing die vaak wordt gemaakt.'

De staatssecretaris blijft op een dinsdagavond in Aveiro bij elk tafeltje in de zaal even staan luisteren. In het wetenschapsmuseum, voorheen een fabriek waarin graan werd gemalen, staan vijftien tafeltjes met steeds vijf geconcentreerd overleggende mensen eromheen. De Portugezen nemen deze burgerbegroting serieus. Er zijn studenten en gepensioneerden, hoteluitbaters en architecten. En vooral is er veel goede wil.

'We kunnen de regering aanraken!' lacht Sandra Regala (43), die verbonden is aan de Social Business School, een ondernemersschool die niet voor de winsten gaat maar voor het welzijn. 'Dit is het allerbeste. Normaal zien we politici alleen rond de verkiezingen. Daarna trekken ze zich weer terug, bang om geen antwoorden te hebben. Terwijl het om problemen op te lossen essentieel is dat wij meedoen. Wij kennen de echte problemen. Zij' - ze knikt richting staatssecretaris - 'kennen de problemen alleen op papier.'

Een echt probleem, vindt Sandra, is dat werklozen hun huis niet uitkomen. Ze krijgen daardoor psychische problemen. 'Al die tijd zitten ze in hun huis, en ze zijn niet meer verbonden met anderen. Daar proberen wij vanavond iets op te verzinnen.'

Nu er een landelijk budget komt, is het de bedoeling dat er ideeën opborrelen die regio's verbinden. Portugal is geen klein land, onderstreept Fonseca, maar middelgroot. De verschillen tussen de steden aan de kust en het dunbevolkte binnenland zijn ontzaglijk. Dat blijkt alleen al uit de ideeën die mensen opperen: start-ups aan de kust, ambachtswerk in het binnenland. 'Ik wil mensen met elkaar in contact brengen', zegt Fonseca. 'Dus een designer uit de stad die een bank ontwerpt die in het binnenland wordt geproduceerd.'

Goede inval

Midden in de zaal trekt een druk pratende man de aandacht. Noca Ramos (41) heeft zijn waterdichte blauwe jas aangehouden, maar dat maakt hem niet minder enthousiast. Zonet kreeg hij een inval. 'Een herinneringenkaart! Veel plaatsen hebben een naam die niet op de kaarten staat. Veel oudere mensen noemen die plaatsen nog als vroeger. Er moet een kaart komen met die kennis en de verhalen erachter.' Dat kan zelfs levens redden, denkt Ramos. 'Laatst reed een ambulance nerveus heen en weer in het dorp. Ze hadden een plaatsaanduiding te horen gekregen die op geen enkele kaart stond.'

En toch: de politieke klasse heeft het vertrouwen van Ramos nog niet gewonnen. 'Ze willen ons laten geloven dat ze om ons geven. Maar 3 miljoen?' Hij klopt op de mouw van zijn jas, alsof het stof is dat hij afveegt. 'Dat is niet veel. Ze' - een blik op de staatssecretaris - 'maakte een fout in het begin. Ze had het niet over de lagune van Aveiro, maar over die van Lissabon.' Uiteindelijk, concludeerde Ramos toen, gaat al het geld toch daarheen.